Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından uzun bir süredir üzerinde çalışılan “Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği”, 26 Ocak 2017 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Bu çalışma ile bu güne kadar uygulamada olan Etiketleme Yönetmeliği, Avrupa Birliği’nin 1169/2011/EC sayılı “Tüketicilerin Gıdalar Hakkında Bilgilendirilmesi Tüzüğü” ile uyumlu hale getirildi. Bu arada eski yönetmelikte yer alan beslenme ve sağlık beyanları ile ilgili kurallar Avrupa Birliği’nin 1924/2006 sayılı Beslenme ve Sağlık Beyanları Tüzüğü ile paralel olarak ayrı bir yönetmelik olarak hazırlandı ve “Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği” adı altında aynı gün yayınlandı.
“Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği” 31 Aralık 2019 tarihi itibariyle yürürlüğe girecek. Bu tarihten önce etiketlenen veya piyasaya arz edilen gıdalar raf ömrü sonuna kadar piyasada bulunabilecek.
Bu yazımızın konusu olan Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’nin adından da görüleceği üzere bu mevzuat ile “gıda hakkında bilgilendirme” kavramı öne çıkıyor. ‘Gıda hakkında bilgilendirme’ yönetmelikte şöyle tanımlanıyor: “bir etiket veya gıdaya eşlik eden diğer materyal veya modern teknoloji araçları ile sözlü iletişimi de kapsayan diğer araçlar vasıtasıyla son tüketiciye sunulan ve gıda ile ilgili olan bilgilendirme.”
Yönetmelik ile özellikle gıdaların etiketlenmesi olmak üzere, gıda hakkında bilgilendirme ile ilgili genel kurallar, gereklilikler ve sorumluluklar belirleniyor. Yönetmelik sadece tüketicilerin bilgilendirilmesini hedeflemiyor, bu bilgileri uygulayacak olan üreticilerin uyması gereken kurallar, sorumluluklar belirlenmiş. Toplu tüketim yerleri tarafından sunulan gıdalar dâhil olmak üzere son tüketiciye sunulması amaçlanan tüm gıdaları, toplu tüketim yerlerine tedarik için amaçlanan gıdaları ve gıda işletmecileri arasında arz edilen gıdaları kapsıyor.
Bu düzenlemenin, tüketicilerimiz ve yönetmelik ile belirlenen sorumluluklarını yerine getirmesi beklenen Türk Gıda ve İçecek sanayimiz açısından önemi çok büyük. Halk sağlığının korunması, dolayısıyla ekonomimizi olumsuz etkileyen sağlık harcamalarının azalması konusunda bu yönetmeliğin önemi daha da ortaya çıkıyor.
Yıllardır gıda etiketleri konusunda çalışan biri olarak, yeni mevzuatta yer alan bazı hususların yorumlanmasında belirsizlikler olduğunu görsem de, genel olarak çoğu hükmün sanayiciler tarafından kolaylıkla uygulanabileceğini düşünüyorum. Ancak burada aklımıza şöyle bir soru geliyor. Buradaki tüm bilgileri tüketici anlayabilecek mi? Bu yönetmeliğin amacına ulaşmasını sağlamanın yolunun tüketicilerin etiketlerde gördüğü bu bilgileri değerlendirebilmesinden geçtiği çok açık.
Yönetmeliği yayımlayan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına ve tüm uzman arkadaşlarıma teşekkür ederek hayırlı olmasını diliyorum. Yönetmeliğin uygulanması ve uygulamaların takip edilmesi konusunda da aynı hassasiyetin gösterilmesini bekleyerek, bu yönetmeliğin eski uygulamadan farklı olarak neler getirdiğini merak edenler için en önemli hususları yazıma aldım:
-Tanımlar kısmına eski yönetmelikte yer almayan bazı tanımlar eklendi; buğday, gıda enzimi, gıda hakkında bilgilendirme, gıda hakkında bilgilendirme mevzuatı, gıda hakkında zorunlu bilgilendirme, gluten, okunabilirlik, reklam, tasarlanmış nano materyal, temel görüş alanı, tüketim birimi gibi.
-Yönetmelikte temel görüş alanı; bir ambalajın, tüketici tarafından ilk bakışta yüksek bir olasılıkla görülmesi beklenen, gıdanın karakteri ve doğası ve uygulanabilirse markasına dayanarak tüketicinin ürünü hemen tanımasına imkân veren ve birden fazla bulunması halinde gıda işletmecisi tarafından seçilen görüş alanı olarak tanımlanıyor.
-Yönetmeliğin sorumluluklar kısmına eklenen bir madde ile gıda hakkında bilgilendirmeye müdahale etmeyen gıda işletmecilerinin, sahip oldukları bilgiler çerçevesinde, yürürlükte olan gıda hakkında bilgilendirme mevzuatına uygun olmayan gıdaları tedarik edemeyecekleri hükmü getirildi. Bu madde ile ilgili olarak gıda tedarikçilerinin dikkatini çekmek isterim.
–Etiketlerde yer alacak zorunlu bilgiler, kelime ve rakamlara ilave olarak, yönetmelikte belirtilen kurallara aykırı olmamak kaydıyla resimli gösterimler veya semboller aracılığıyla ifade edilebilecek.
-Onay işlemine tabi olan gıda işletmelerinde üretilen veya ambalajlanan gıdalar için, Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliğinde yer alan tanımlama işareti ve Bakanlıkça onay şartı getirilen gıdaların etiketinde gıda onay numarasının yazılması zorunlu.
– Yeni kurallara göre artık sadece ambalajlı gıdalar için değil toplu tüketim yerlerinde (restoran, kafe gibi) son tüketiciye sunulan hazır ambalajlı olmayan gıdalarla ilgili hükümler de yer alıyor. Gıdanın adının, alerjiye veya intoleransa neden olan maddelerin ve üretiminde bileşen ve /veya bileşik bileşenin bileşeni olarak etil alkol ve /veya alkollü içki kullanıldıysa, alkol içeriğinin ve domuzdan elde edilen bileşen ve/veya bileşik bileşeninin etikette belirtilmesi (“Alkol içerir” ve “domuzdan elde edilen… içerir ” ) zorunlu oldu. Bunun menüler, yazı tahtaları, broşür benzeri araçlar vasıtasıyla son tüketiciye sunulması hükmü getirildi. Bilgilerin sunumunda, kelimeler veya sayılar yerine başka gösterim şekilleri ve/veya grafik formlar veya semboller kullanılabilecek.
– Yönetmeliğin getirdiği önemli hususlardan biri de mesafeli satış olarak adlandırılan internet veya katalog, broşür vs. yoluyla satılan gıdalar için. Uzaktan iletişim araçları ile satışa arz edilen gıdaların satın alma işlemi sonuçlanmadan önce yönetmelikle istenen zorunlu etiket bilgileri hazır bulundurulacak ve uzaktan satışı destekleyen materyalde yer alacak veya gıda işletmecisi tarafından açıkça belirlenen diğer uygun araçlar vasıtasıyla sunulacak. Otomatik satış makinelerinde satışı yapılan hazır ambalajlı gıdalarla ilgili kurallar da belirtiliyor.
-Ürün üzerinde Türkçe etiketin yanı sıra farklı dillerde etiket bilgileri olması durumunda uygulanacak kurallar netleştirildi. Türkçe dışındaki bilgilerin gıda hakkında bilgilendirme mevzuatında yer alan tüm etiket bilgilerini içermesi gerekmediği, ancak etikette bulunan resim, şekil ve beyan gibi bilgilerin gıda hakkında bilgilendirme mevzuatına aykırı olamayacağı hükme bağlandı.
– Gıdanın ithal edildiği ülkede kullanılan adının gıdanın adı olarak kullanılmasına izin veriliyor. Ancak, son tüketicinin o gıdanın gerçek doğasını anlaması ve karıştırabileceği diğer gıdalardan ayırt etmesi sağlanamıyorsa, gıdanın adına yakın bir yerde diğer tanımlayıcı bilgilere yer verilmesi gerektiği, ayrıca ithal edilen gıdanın adı, o gıdanın bileşimi veya üretimi bakımından son tüketicinin doğru bilgilendirilmesini sağlamak için yeterli olmayacağı kadar farklı bir gıdaya işaret ediyorsa o adın kullanılamayacağı belirtiliyor.
– Gıdanın menşe ülkesi ile ana bileşeninin menşe ülkesi farklı olduğunda, gıdaya eşlik eden bilgilerin veya bir bütün olarak gıdanın etiketinin o gıdanın ana bileşeninin gerçek menşe ülkesi hakkında tüketiciyi yanıltacağı durumlarda, gıdanın ana bileşeninin menşe ülkesi veya gıdanın ana bileşeninin menşe ülkesinin gıdanın menşe ülkesinden farklı olduğunun belirtilmesi gerekiyor.
– Yeni yönetmelik ile eskiden gönüllü olarak yapılan beslenme bildiriminin etiketlerde artık zorunlu olarak yer alması hükmü getirildi. 20 Aralık 2016 tarihli yazımda beslenme bildirimi konusunda detaylı bilgi vermiştim. Beslenme bildirimi tablosunda ürünün enerji değeri ve 6 besin öğesi (Yağ, doymuş yağ, karbonhidrat, şekerler, protein ve tuz miktarları) yer almak zorunda. Tuz içeriğinin sadece gıdanın doğasında bulunan sodyumdan kaynaklandığı durumlarda bu duruma ilişkin bir ifade beslenme bildirimine çok yakın bir yerde yer alabilecek.
Sürülebilir yağ/margarinler, yoğun yağlar, bitkisel yağlar ve bu yağları içeren gıdaların %2’den fazla trans yağ içermesi durumunda trans yağ miktarı bildirilebilecek.
Hazır ambalajlı bir gıdanın etiketi üzerinde bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen zorunlu beslenme bildiriminin yapılması durumunda enerji değeri veya enerji değeri ile birlikte yağ, doymuş yağ, şekerler ve tuz miktarları etiket temel görüş alanında tekrar verilebiliyor.
Gıdanın enerji değerinin veya besin öğesinin/öğelerinin miktarının ihmal edilebilir düzeyde olduğu durumlarda, bu öğelerle ilgili bilgiler yerine “İhmal edilebilir miktar(lar)da… içerir” veya benzeri bir ifadeye yer verilebilecek ve beslenme bildirimi yapılmışsa, söz konusu ifade bildirime çok yakın bir yerde bulundurulacak.
Gönüllü olarak tekli ve çoklu doymamış yağlar, lif, polioller veya şeker alkol, nişasta, gıdada belirgin miktarda bulunan vitamin ve mineraller de beslenme bildirimi tablosunda verilebilecek. Bu rakamlar ürünün 100 gramı/mililitresi üzerinden hesaplanacak. Aynı bilgiler 1 porsiyon için de verilebiliyor.
-Ülkemizde faaliyet gösteren gıda ve içecek şirketlerinin bazıları, ürünlerinin enerji değeri ve besin öğesi miktarlarının tüketicinin günlük alım miktarlarını karşılama oranlarına “Günlük Karşılama Miktarı” adı altında etiketlerinde yer vermekteydi. Yeni yönetmelik ile bu bilgiler artık “Referans Alım (RA) Oranı ” olarak adlandırılacak ve etiketlerde bu bilgilerin ne şekilde yer alacağı hakkındaki kurallar detaylı olarak belirleniyor.
-Dondurulmuş et, dondurulmuş hazırlanmış et karışımları ve dondurulmuş işlenmemiş balıkçılık ürünleri için dondurulma tarihi veya ürünün bir kereden fazla dondurulduğu durumlarda ilk kez dondurulduğu tarihin belirtilmesi hükmü getiriliyor.
-İlave ifade biçimleri ve gösterim şekilleri ve isteğe bağlı bilgilendirme ile ilgili kurallar belirleniyor. Bu bilgilerin tüketiciyi yanıltıcı olamaması gerektiği belirtiliyor.
– Gluten ile ilgili isteğe bağlı bilgilendirmenin kuralları detaylı olarak veriliyor.
-Beslenme bildiriminin zorunlu olmadığı gıdalar ve gıdanın adına eşlik eden zorunlu bilgiler yönetmeliğe ek olarak belirleniyor.