Bu gıda gerçekten ‘doğal’ mı?

Günümüzde gıda ve içecek ürün etiketleri okur yazarlığı giderek daha çok önem kazanıyor. Bunun en büyük nedeni, sağlıklı ve dengeli beslenme yönünde yeni yaşam tarzı oluşturabilmek için bilgili ve bilinçli olmaları gerektiğini anlamaya başlayan tüketicilerin sayısının artması.

Gıda ve içecek ürün etiketlerinde “bu ürün sizin sağlıklı beslenmenizi sağlayacak kaliteli, işlem görmemiş bir üründür“ algısı yaratacak birçok terim kullanılıyor. Doğal terimi de bunlardan birisi. Ama gerçekten bu ürün doğal mı? Ya da üreticiler ürünleri için ‘Doğal’ terimini hangi koşullar altında kullanabilir?

Bu sorulara cevap bulmak için tüm dünyada çalışmalar yapılıyor, standartlar, rehber dokümanlar hazırlanıyor. Belirli terimlerin ve ifadelerin gıdaların etiketinde, tanıtımında ve reklâmında kullanma koşullarını belirleyerek gıda ve içecek üreticilerine yol göstermek, resmi kontrol ve denetimler sırasında yapılacak değerlendirmelerde uygulama birlikteliğini sağlamak, tüketicilerin doğru bilgilendirilmesini sağlamak mevzuatı yapan ve uygulayan kurumların görevleri arasında.

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de gıda ve içecek üreticilerinin etiketlerinde veya medya iletişimlerinde ürünlerini doğal olarak adlandırmak yönünde talepleri oluyor. Bunun nedeni çok açık; sıkı bir rekabet ortamı ve tüketicilerin sağlıklı yaşam farkındalığının artması.

Ülkemizde halen uygulamada olan Etiketleme Yönetmeliği’nde ve 2019 yılı sonunda tüm hükümleri ile yürürlüğe girecek olan Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinde ürün etiketlerinde ‘Doğal’ teriminin kullanılma koşulları ile ilgili açık bir hüküm yok. Sadece bu tip ifadelerin etiket, reklam ve tanıtım yoluyla tüketiciyi yanıltmaması gerektiğini vurgulayan hükümler yer alıyor. Buna karşın mevzuatımızda ‘Doğal’ teriminin kullanımı ile ilgili bazı gıda grupları için özel hükümler yer alıyor. Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelikte yer alan özelliklere uygun mineralli sular doğal olarak tanımlanıyor. Türk Gıda Kodeksi Alkolsüz İçecekler Tebliği kapsamına giren ve doğal mineralli su kullanılarak üretilen gıdaları tanımlamak amacıyla doğal terimi kullanılabiliyor. Bir gıda, beslenme beyanı yapabilme koşullarını doğal bileşiminde bulunan bir besin öğesi veya diğer öğe ile karşılıyorsa, beslenme beyanının önüne “doğal olarak/doğal” ibaresi eklenebiliyor. Aroma Vericiler ve Aroma Verme Özelliği Taşıyan Gıda Bileşenleri Yönetmeliği ile getirilen koşullara uyan aroma vericiler için doğal ifadesi kullanılabiliyor.

İngiltere’de ve bazı Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerde bu konuyu açıklamak için rehber dokümanlar hazırlandı. Bu rehberler ile üreticilere doğal beyanını hangi koşullarda yapabileceklerine karar verebilmeleri için yardımcı olmak amaçlanıyor.

ABD’de doğal terimi ile ilgili yasal bir tanım yapılması için çalışmalar yapılıyor ancak bir gıda ürününü, özellikle işlenmiş ise doğal olarak belirlemenin çok zor oluşu nedeniyle henüz bir tanım yapılamadı. Halen ABD’de formülasyonlarında renklendirici, yapay aroma veya sentetik maddelerin olmadığı gıdalar için doğal terimi kullanılıyor.

ABD Gıda ve İçecek İdaresi (FDA) etiketlerde doğal terimi nasıl ve ne koşullarda kullanılmalı konusunu 2015 yılında halkın görüşüne açtı. Halktan, tüketici örgütlerinden ve sanayicilerden 7690 görüş alındı. Çalışmada Doğal teriminin ve %100 doğal/tam doğal/doğal/ doğal hammaddeden yapılmış gibi ifadelerin tanımlanması planlandı. Sonuçta gıda etiketlerinde ve pazarlama sırasında bu terimlerin kullanılmasına olumlu bakanlar yanında bu terimlerin kullanılmasının yasaklanması konusunda da görüşler geldiği görüldü. Bazı paydaşlar GDO içeren gıdanın doğal olarak kabul edilmesini düşünemiyor bile, GDO’nun doğal tanımı dışında tutulmasını istiyor. Doğal ve organik ürün ifadelerinin karıştığı da görülmüş çalışma sonucunda. Ancak FDA’nın bu çalışmanın sonunda daha ileri bir adım atamadığını görüyoruz.

Bu arada ISO Uluslararası Standardizasyon Örgütü de doğal gıda bileşenleri tanımları konusunda çalışıyor. Ancak bu çalışmaların da daha süreceği öngörülüyor.

Bir ürünün doğal olup olmadığını tanımlamanın çok zor olduğu bu ortamda üreticilerin etiketlerinde kullandıkları doğal teriminin adil bir karşılaştırmaya ve adil bir rekabet ortamının oluşmasını sağlayacak şekilde kullanması ve bu ifadenin doğruluğunu kanıtlayacak yeterli bilgiye sahip olması gerekiyor. Ama tüketiciler de bilmeli ki etiketinde doğal yazan her ürün güvenilir ürün anlamına gelmiyor.

Sonuçta bir ürünün doğal olup olmadığını tanımlamanın çok zor olduğu ortada. Hammaddenin doğal olmasından, kullanılan üretim metotlarına, ürünün bileşen listesine, kullanılan işlem yardımcılarına kadar doğal olup olmadığının irdelenmesi gereken birçok husus var.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın üzerinde çalıştığı uygulama kılavuzunda doğal teriminin kullanılması ile ilgili koşulların da belirleneceğini biliyoruz. Dileriz bu kılavuz ile doğal ifadesinin etiketlerde yer alması ile ilgili üreticileri rahatlatacak ve haksız rekabeti ve tüketicilerin yanlış bilgilendirilmesini önleyecek yoruma açık olmayan net bilgiler yer alacaktır.