2016 yazının dünya çapında tarihe geçecek olayların yaşandığı bir yaz olduğu tartışılmaz bir gerçek. Bu tarihi olaylardan biri de dört ülkeden oluşan (İngiltere, İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda) Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden (AB) çıkma tasarısının (Brexit) halk tarafından onaylanması oldu. Brexit oylamasında halkın AB’ den ayrılmadan yana oy vermesi sonucu pound 31 yılın en büyük düşüşünü yaşarken, bu ülkelerin AB’den olası bir ayrılığının gıda endüstrisi üzerine etkileri büyük olabilir. Birleşik Krallık ülkelerinden İskoçya ve Kuzey İrlanda AB’de kalmak istedikleri yönünde oy kullandı. Bir olasılık da bu iki ülkenin Birleşik Krallık’tan ayrılıp bağımsız olarak AB’ye başvurmaları.
Gıda endüstrisi, ithalat ve ihracat
Gıda endüstrisi yıllık 11 milyar pound getirisiyle Birleşik Krallık’ın en büyük üretim endüstrisi. 2015 yılından beri Birleşik Krallık’ta gıda ve içecek ihracatı önemli derecede artış gösterdi. Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre en yüksek ihracat artışı kakao (%24,9), hazır gıda (%22,3), meyve-sebze (%17,2), tahıl ve süt ürünleri (%8,1), kahve/çay ve baharat (%6,3) ürünlerinde görüldü. Birleşik Krallık, ihracatının %14,5’ini ABD’ye yapıyor ve bunun başında da içecekler geliyor.
Brexit oylaması ardından ilk korku, Pound’un Amerikan Doları ve Euro’ya karşı değer kaybetmesiyle ithalatın daha pahalıya mal olma olasılığıydı. Çevre Dairesi, Gıda ve Tarım İşleri’ne göre Birleşik Krallık gıda ihtiyacının çeyreğini AB’den karşılamaktayken sadece %4’ünü Kuzey Amerika’dan karşılamakta.
Üye ülkeler arasında alım-satımın çok daha kolay olmasını, bunun yanı sıra işgücü, sermaye, ürünler ve hizmetlerin ücretsiz hareketinin sağlanmasını, AB’nin tarım açısından avantajları arasında sayabiliriz. Eğer Birleşik Krallık, AB’den ayrılmasını kesinleştirirse, AB ülkeleri Birleşik Krallık’a ticari pazar kapılarını kapatacak ve bu da onları üye her ülkeyle ayrı ayrı pazarlık ve ikili sözleşmeler yapmaya zorlamış olacak.
Diğer etkileri
Yüzde 58’i AB’de kalmaktan yana oy veren çiftçilerin ise Brexit’in kabulüyle ilgili en büyük şikayetleri, AB’ den alınan (yaklaşık 3 milyar poundluk) tarım desteklerinin kesilecek olması. Bu durumda Çiftçi Sendikası başkan vekilinin açıklamalarında belirttiği gibi çiftliklerin kar durumlarının korunması için ürünlerin fiyatlarına bir artış gelmesi gerekiyor. En büyük artış meyve-sebzede görülüyor. Avrupa Taze Ürün Birliği’ne göre 2015 yılında Birleşik Krallık`a ait 7,5 milyar dolarlık meyve-sebze ithalatının yarısından fazlası diğer AB üyesi ülkelerden yapılmış.
AB’den ayrılmadan yana oy veren çiftçiler ise AB`nin GDO ve zararlı ot öldürücü (herbisit) bir kimyasal olan glifosatın yasaklanması gibi aşırı kısıtlayıcı kurallarını sebep gösterdi.
Diğer taraftan Birleşik Krallık’ta restoran endüstrisi büyük ölçüde göçmen işgücüne dayalı. Göçmenler daha ucuz işgücü ve daha üretken olarak algılanıyorlar. Restoran sektöründen yöneticiler bu oylama sonucu en azından AB üyesi olmayan diğer ülkelere dair göçmen yasalarının rahatlatılmasından yana. Son yıllarda Hindistan restoranlarının kapanmasındaki artış, yeterli sayıda şef bulunamamasına bağlıydı.
İşin ABD tarafı
Birleşik Krallık`ın AB`den çıkması ABD`yi fiyatlar ve ithalat bakımından çok etkilemeyecek gibi duruyor. Hatta poundun dolara karşı değer kaybetmesiyle ABD bu işten yararlanacak gibi durmakta. Brexit`in küresel gıda ekonomisi üzerine etkilerini şimdiden kestirmek zor olsa da, AB`de yaygınlaşmayı ön planda tutan Coca-Cola ve Mondelez gibi ABD bazlı büyük gıda firmalarının Birleşik Krallık ile olan işbirliklerinde değişim beklenebilir. AB üyesi bir ülkeye yatırım yapmanın daha avantajlı olabileceği göz önünde bulundurulursa, büyük gıda firmalarının Birleşik Krallık’a yapılması planlanan yatırımları tekrar gözden geçirecekleri kesin.
ABD’deki büyük gıda firmalarının avukatlığını yapmış olan ve gıda endüstrisini iyi tanıyan Av. Gary Jay Kushner bu konudaki açıklamalarında hem Birleşik Krallık ile AB arasında gümrük vergilerinde artışın ve daha katı ticaret engellerinin doğabileceğini, hem de Birleşik Krallık’a ithalat yapan diğer ülkeleri karışık gümrük prosedürlerinin beklediğini söyledi. Brexit oylamasının sadece Birleşik Krallık’ın gıda ihracatçılarını değil, Birleşik Krallık pazarında hizmet sunan tüm diğer ülke üreticilerini de etkileyeceğini açıkladı.
Türkiye’ye yansımaları
Egeli&Co Portföy Yönetimi Araştırma Strateji Direktörü Güldem Atabay Şanlı geçtiğimiz ayın sonunda “Brexit: Türkiye’nin gıda sektörü için fırsat!” başlıklı bir rapor yayınladı. Bu raporda Türkiye’nin meyve ve sebze potansiyelinin yüksekliğine rağmen, taze meyve ve sebzelerin ihracatının potansiyeline ulaşmasının önünde bazı AB uygulamalarının şimdiye dek engel olarak durmakta olduğu belirtildi. Ayrıca, Brexit oylaması sonucu AB’den ayrılma söz konusu olursa bu engellerin kademeli olarak kalkacak olması Türkiye’deki meyve-sebze ihracatçıları ve üretici açısından olumlu bir haber olarak yorumlanıyor. Şanlı’nın dikkat çektiği bir diğer nokta ise evde yemek pişirme eğiliminin giderek azalmasıyla Türkiye’den gelecek katma değeri yüksek işlenmiş gıda ürünleri açısından da Brexit sonrası önemli bir fırsatın ortaya çıkmış olması.
Birleşik Krallık Türkiye’nin ana ihracat partnerlerinden. Brexit oylaması sonucu Birleşik Krallık AB’den ayrılırsa Türkiye de ihracat sırasında AB’nin koyduğu katı kurallara maruz kalmayacak, ancak Birleşik Krallık ile ikili bir antlaşmanın yapılması söz konusu olacak.
Kısacası şimdilik, Brexit sonrası belli olan bir şey varsa o da belirsizlik.
Kaynakça:
http://www.tradingeconomics.com/turkey/exports
https://foodtecheperspective.wordpress.com/2016/07/06/brexit-food-industry-implications/
http://www.eater.com/2016/6/24/12023732/brexit-uk-food-restaurants
http://www.epyas.com/Content/Files/Reports/8c8b35b3-755d-455f-ae09-6d495dc8a0b0.pdf