Dr. Hayati Başaran | Konuk Yazar | Yaşam İçin Gıda
Türkiye’de tüketici fiyat endeksi Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından ölçülmektedir. Tüketici fiyat endeksi (TÜFE), hanehalklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçmektedir. Türkiye’de gıda fiyatlarının aylık ve yıllık değişimi, Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) içerisinde gıda ve alkolsüz içecekler ana harcama grubu altında ölçülmektedir.
TÜFE sepetinde yer alan mal ve hizmetler endeks sepeti ve ağırlıkları TÜİK tarafından her yıl güncellenmektedir. TÜFE madde sepetinde ürünler 12 ana grup 43 alt grup altında toplanmıştır. 2020 yılında TÜFE madde sepetinde 418 ürün bulunurken 2021 yılında 415 madde yer almaktadır. Gıda ve alkolsüz içecekler grubu madde sayısı 133’tür. 2021 yılında madde sepetinden tere ve erik çıkarılmış, turşu eklenmiştir. 2020 yılında %22.77 olan gıda ve alkolsüz içecekler grubu sepet ağırlığı, 2021 yılında %25,94’e çıkarılmıştır.
Türkiye’de 2020 yılında; tüketici fiyat endeksi (TÜFE) yıllık olarak % 13,19 arış göstermiş, gıda ve alkolsüz içecekler grubunun artış oranı %17,64 olarak gerçekleşmiştir. 2021 yılı Ocak ayında tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık olarak %1.68, yıllık olarak %14,97 artış göstermiştir. Gıda ve alkolsüz içecekler grubunun aynı dönemde artış oranı aylık olarak %2.48, yıllık olarak %18.11 olarak gerçekleşmiştir. 2020 yılında aylara göre TÜİK gıda ve alkolsüz içecekler grubu endeki aylık değişimi Grafik-1’de gösterilmiştir.
Grafik-1’in incelenmesinden Türkiye’de gıda fiyatlarının yılın ilk aylarında artış gösterdiği, Mayıs ayında bir önceki aya göre yatay seyrettiği, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında bir önceki aya göre azalış gösterdiği, Eylül ayından başlayarak yılsonuna kadar arka arkaya 4 ay artış gösterdiği görülür. Dünyada gıda fiyatlarının aylık değişimleri için en önemli referans FAO gıda fiyat endeksidir. FAO gıda fiyat endeksi, beş farklı ana ürün grubunda (et, süt, tahıllar, yağlı tohumlu bitkiler ve sebzeler ile şeker) izleme yapmaktadır. 2020 yılı başında 102,5 puan olan FAO gıda fiyat endeksi, yıl içinde 7 ay arka arkaya yükselerek yılsonunda 107,5 puan seviyesine ulaşmıştır. FAO gıda fiyat endeksinin 2020 yılı artış oranı %6,4 olarak gerçekleşmiştir. Ana ürün gruplarına göre; en yüksek artış oranı (%25,7) bitkisel yağ grubunda görülmüş, şeker, tahıllar ve süt ürünleri grubunda düşük oranlı artış izlenmiştir. 2020 yılında aylara göre FAO gıda fiyat endeksi Grafik-2’de gösterilmiştir.
Grafik-2’nin incelenmesinden 2020 yılının ilk aylarında aşağı yönlü hareket eden dünya gıda fiyatları, COVID-19 salgını etkisiyle Haziran ayından başlayarak yükselişe geçmiş ve arka arkaya 7 ay artış göstermiştir.
Gıda fiyatlarında meydana gelen artışlarda; arz koşullarının etkisi, toplam talep koşullarının etkisine göre daha yüksek olmaktadır. Nitekim Türkiye’de tarımsal arz miktarının fiyat artışının en temel belirleyicisi olduğu dönemler görülmüştür. Arz azalışı ilk olarak üretici fiyatlarını gecikmeli olarak tüketici fiyatlarını artırmaktadır. Dünyada COVID-19 salgını etkisine bağlı olarak arz miktarı ve talep değişkenliğinin gıda fiyatları üzerinde etkili olduğu görülmektedir.
Türkiye’de tarımsal üretim geniş alanlarda ve çok sayıda üretici tarafından yapılmaktadır. Üretimi yapılan bitki ve hayvan tür ve çeşitliliği fazladır. Bu yapısal özellik tarımsal üretimi kontrol etmeyi güçleştirmektedir. Dağınık üretim nedeniyle piyasa işleyişi homojen bir özellik göstermemektedir. Bu durum gelir tahminini zorlaştırmakta ve çoğu kez fiyat istikrarsızlığı ortaya çıkarmaktadır. Türkiye’de tarım ürünleri ve gıdada fiyat istikrarsızlığının sürekli görülmesinin nedeni piyasasının ürün bazlı işlememesi ve sektöre topyekün bir bakış anlayışının egemen olmasıdır. Fiyatın piyasada nasıl oluştuğu yeterince bilinmemekte, oluşan fiyatın etkisi enflasyonla ölçülebilmektedir. Enflasyon rakamları üzerinden yapılan değerlendirmeler, çoğu kez tarım sektörü açısından sonuç alıcı öneriler olmaktan uzak kalmaktadır.
Yapısı gereği tarım sektörünün üretim miktarı ve üretim değeri mevsimsel etki göstermektedir. Mevsimsel etki fiyatları doğrudan etkilemektedir. Fiyatlardaki dalgalanmalar, tüm ekonomiyi etkilemektedir. Bu nedenle devlet, tarım ürünleri piyasalarına müdahale etmektedir. Müdahale yöntemi ne olursa olsun, taraflardan birini kısa sürede memnun etse de, orta ve uzun vadede kalıcı çözüm olamamaktadır. Çözüm önerileri, piyasanın etkin izlenmesine bağlı olarak ortaya çıkabilecektir.
Fiyat istikrarının sağlanabilmesi öncelikle üretimden gıda sanayine kadar sektörün tüm süreçlerinde istikrarlı bir yapının kurulmasıyla mümkün olabilecektir. Arz yönetiminde üretim miktarı kadar üretimin pazarlama boyutu da önem taşıdığından; kooperatifler, toptancı haller, tarım ürünleri lisanslı depoculuk uygulamalarının önemi artmaktadır.
[mc4wp_form id=”25750″]