Geçen yıl aralık ayında COP21 zirvesinde kabul edilen Paris İklim Anlaşması, 4 Kasım 2016 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. Paris İklim Anlaşması’nın bundan sonraki süreçte nasıl uygulanacağının ve uygulama kurallarının nasıl tespit edileceğinin tartışılacağı COP22 (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 22’nci Taraflar Konferansı), pazartesi günü Fas’ın Marakeş kentinde başladı. 18 Kasım tarihine kadar sürecek olan iklim zirvesinde çok sayıda konunun masaya yatırılması bekleniyor.
Pelin Cengiz – Ekonomi Gazetecileri Derneği (EGD) – www.iklimekonomisi.org
Hatırlanacağı üzere uluslararası kamuoyu iklim değişikliği ile etkin bir şekilde mücadele edebilmek için 12 Aralık 2015 günü Paris’teki iklim zirvesinde yeni bir anlaşma metni üzerinde uzlaşmıştı. Anlaşmanın küresel ısınmanın bu yüzyılın sonuna doğru yaşanacak 2 derecelik artışın önüne geçip geçemeyeceğiyle ilgili epey tartışma yaşandı, çeşitli eleştiriler yapıldı. Çünkü ülkelerin katkılarının aslında yetersiz kaldığı biliniyor. Ancak, her şeye rağmen geçen bir yıldaki gelişmelerden, anlaşmanın olumlu etkilerinin de yaşandığını gözlemlemek mümkün.
Temel olarak, dünyada COP21 sonrası enerji alanında dikkate değer bir değişimin başladığı, bu değişimin gerisinde kalan özellikle kömür başta olmak üzere fosil yakıtlara dayalı enerji sektörünün finansal risklerle karşı karşıya olduğu, yenilenebilir enerjiye geçişte dünyada önemli dönüşümler yaşandığı görüldü. Mevcut duruma daha detaylı bakabilmek, hem COP21 sonrası süreçte neler yaşandığını hem de COP22’den beklentilerin ne yönde olduğunu görmek için durumu dört başlıkta özetledik.
1. Paris Anlaşması nasıl yürürlüğe girdi ve neden önemli?
- Paris Anlaşması’nın yürürlüğe girmesi için geçilmesi gereken iki eşik vardı: Küresel sera gazı salımlarının toplamda en az yüzde 55’inden sorumlu 55 ülkenin anlaşmayı onaylaması gerekiyordu.[1]
- Bugüne dek Paris Anlaşması 192 taraf ülke tarafından imzalandı. 94 ülke anlaşmayı onayladı ya da farklı şekillerde anlaşmaya katıldı. Tüm bu ülkeler, küresel sera gazı salımlarının yüzde 66’sından sorumlu.[2]
- Paris Anlaşması’na taraf olan ülkelerin ilk toplantısı (CMA1) Fas’ın Marakeş kentinde yapılan COP22 İklim Zirvesi’yle aynı tarihlerde gerçekleşecek. Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle CMA (Paris Anlaşması Tarafları Toplantıları), anlaşmanın sabit, usule dair, yönetimsel ve operasyonel meseleleri için yönetim kurulu işlevi görüyor olacak.[3]
- Aralık 2015’te kabul edilmesinin üzerinden bir yıl geçmeden yürürlüğe giren Paris Anlaşması, BM tarihinde bu önemdeki çok taraflı anlaşmalar arasında en hızlı yürürlüğe giren anlaşma. Kyoto Protokolü’nün yürürlüğe girmesi yedi yılı geçmişti.[4]
- Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle, Aralık 2015’te belirlenen hükümlerin çoğunun, taraf ülkeler için yasal bağlayıcılığı olacak. Bağlayıcılığı olacak hükümler arasında iklim değişikliğiyle mücadele için planlar oluşturmak ve gelişmekte olan ülkelere finansal ve teknik destek vermek de yer alıyor.[5]
- Ülkeler, anlaşmanın yürürlüğe girmesini takip eden üç yıl boyunca anlaşmadan çekilemiyor. Eğer bir ülke bu sürenin sonunda çekilmeye karar verirse, resmi olarak anlaşmadan çıkabilmesi için bir yıl daha beklemesi gerekiyor.[6] (Donald Trump’ın anlaşmadan çekilme vaadi düşünüldüğünde bu madde özellikle önem kazanıyor.[7])
- Paris Anlaşması’nın bu kadar erken yürürlüğe girmesi çoğu insan tarafından mümkün görünmüyordu. Anlaşmanın son taslağı oluşana kadar, anlaşmanın 2020’ye kadar yürürlüğe girmesine izin verilmesi gibi bir seçenek yoktu.[8]
- Paris Anlaşması, gelecekte iklim değişikliği konusunda atılacak adımlarla ilgili bir yön belirliyor olsa da, anlaşmanın yönlendirici kurallarının halen geliştirilmeye ihtiyacı var. Özellikle, anlaşmayı yürürlüğe girmeye hazırlamakla görevli Paris Anlaşması Geçici Çalışma Grubu’na (APA) çok fazla görev yükleniyordu.[9]
2. Marakeş’teki konferansta tartışılacak konular
- Paris Anlaşması iklim değişikliği konusunda atılacak adımlar için daha net bir yol haritası sunmuş olsa da, hala çözümlenmesi gereken pek çok detay var. Bunlar Marakeş’te CMA1 sırasında konuşulacak.[10]
- Anlaşmayı yürürlüğe girmeye hazırlamakla görevli Paris Anlaşması Geçici Çalışma Grubu’na (APA) çok fazla görev yükleniyordu.[11]
- Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle müzakereler, “Paris Anlaşması Tarafları Toplantıları” (CMA) altında devam edecek. Ancak, bu müzakerelerde sadece anlaşmayı onaylayan ülkeler yer alabilecek. Bu durum pek çok ülkenin, Paris Anlaşması’nın teknik taraflarıyla ilgili gelecekte yapılacak tartışmalardan uzak kalma endişesi yaşamasına neden oldu.[12]
- Fransa ve Fas bu konuda bir belge yayımladı.[13] Seçeneklerden biri CMA’yı acilen askıya alıp, anlaşmayı onaylamış olsun ya da olmasın tüm tarafların katılımıyla devam etmek.[14]
- Fas’ta gerçekleşecek İklim Zirvesi, 2018’de yapılacak büyük zirve öncesinde büyük bir adım. 2018’de zirve, en azından bazı ülkeler için 2025/2030 sera gazı azaltım hedeflerini arttırmak için ilk fırsatı sunacak.[15]
- Fransa ve Fas tarafından, Marakeş zirvesi için resmi olarak tanımlanan öncelikler şu şekilde: Gelişmiş ülkelerin 2020’ye dek iklim finansmanına yılda 100 bin dolar sağlama taahhütleri için yol haritası sağlanmasına odaklanılarak,[16] 2020’den önce tüm tarafların sera gazı salımı azaltımı ve uyum konusunda attığı adımların güçlendirilmesi ve 2020 öncesi ve sonrası için finans, teknoloji ve kapasite artırımı desteklerinin harekete geçirilmesi.
- Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) iklim değişikliğiyle ilgili Marakeş’te irdelenmesi gereken beş konu belirledi:
- Gelişmekte olan ülkeler için 2020’ye kadar yılda 100 milyar dolarlık iklim finansmanı hedefini karşılamak için teminatlar verilmesi,
- 100 milyar dolar hedefinin neleri kapsayıp kapsamadığının netleşmesi,
- İklim finansmanının nasıl raporlanacağı konusunda anlaşılması,
- İklim değişikliğine uyum için harcanan finansmanın oranının arttırılması,
- 2020’de süresi dolacak olan İklim Değişikliği Uyum Fonu’nun yenilenip yenilenmeyeceğinin tartışılması[17]
3. Paris Anlaşması’nın olası politik/ekonomik sonuçları
Bu bölüm için Araştırma Birimi’nin hazırladığı faydalı brifingler:
- Paris Anlaşması imzalandığından beri gerçekleşen değişiklikler hakkında brifing[18]
- Yenilenebilir enerjilere geçiş hakkında brifing[19]
Önemli noktalar:
- Yenilenebilir enerjinin yaygınlaşması: Yeni rakamlar, yenilenebilir enerjilerin rekor düzeylere ulaştığını[20] ve elektrik kaynağı olarak kömürü geçtiğini[21] gösteriyor. Dünyanın en zengin ülkeleri, enerji üretmek için yenilenebilir enerjileri beş yıl öncesine göre yüzde 70 daha fazla kullanıyor.[22]
- Kömür için daha fazla tehdit: Dünyanın en büyük kömür şirketlerinden bazıları -Peabody Energy[23] ve Arch Coal[24] gibi – iflas etti. İflasların nedenlerinden biri, dünyada özellikle ABD ve Çin gibi büyük pazarlarda daha temiz enerji kaynaklarına yönelinmesi ve çevresel yükümlülüklerin daha sıkı hale gelmesi.
- Analistler, büyük petrol ve doğalgaz şirketlerinden bazılarının finansal durumuna şüpheyle yaklaşıyor: ExxonMobil’in kredi notu, nisan ayında en üst seviyeden aşağı indirildi.[25]
- Norveç ulusal varlık fonu – dünyanın en büyük tasarruf fonu – kömüre yoğun yatırım yapan şirketleri portföyünden çıkardı.[26] Danimarka’daki büyük bir emeklilik fonu da aynısını yapmayı planlıyor.[27]
- Kömür endüstrisi için finansman bulmak giderek daha zor hale geliyor: Deutsche Bank,[28] Crédit Agricole ve Société Générale,[29] gibi büyük yatırımcılar kömür projelerine yatırım yapmak konusunda istekli değil. RBS[30] gibi diğer bankalar ve Brezilya’nın kalkınma bankası BNDES, fosil yakıt projelerini fonlamayı tamamen bırakıp yenilenebilir enerjilere yöneliyor.[31]
- Küresel ısınmanın 2 derecenin altında tutulabilmesi için halka açık şirketlerin petrol ve doğalgaz rezervlerinin yüzde 60-80’i “yakılamaz” hale gelebilir.[32]
- Fosil yakıtlara yapılan yaklaşık 2 trilyon dolara kadar yatırıma ihtiyaç duyulmayacak.[33]
- Gelişmekte olan ekonomiler Paris Anlaşması’nın pazara etkilerinden nasıl yararlanabilir?
Araştırma Birimi’nin bilgi notlarından:[34]
- Paris Anlaşması sonrasında güçlenen, gelecekte temiz enerjiye olacak talebin artacağına dair beklentiler, yenilenebilir enerji fiyatlarının rekor düzeyde düşmesine neden oldu. Bu hem güneş enerjisi,[35] hem güneş paneli üretimi,[36] hem de rüzgar enerjisi[37] için geçerli.
- Paris Anlaşması şartlarını sağlamak için talebin artacağına yönelik tahminler ışığında, rüzgar ve güneş enerjisi maliyetlerinin düşmeye devam edeceği öngörülüyor.[38]
- Yenilenebilir enerjiler, yoksul ülkelerde zengin ülkelere göre daha hızlı büyüyor: 2014 yılında ilk kez gelişmekte olan pazarlar dünya temiz enerji yatırımlarının yarısını oluşturdu[39] [40]
- Gelişmekte olan ülkelerde yenilenebilir enerji miktarı, beş yılda (2008-2013) yüzde 143 arttı.[41] Aynı dönemde gelişmiş ülkelerde yenilenebilir enerjiler yüzde 84 oranında büyüme gösterdi.
- Gelişmekte olan ülkeler, yenilenebilir enerjiler konusunda önemli yatırımcılar haline geliyor.[42] Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika’nın her biri, 2014 yılında yenilenebilir enerjilere 5 milyar dolardan fazla yatırım yaptı.[43] Endonezya, Şili, Meksika, Kenya ve Türkiye’nin de her biri 1 milyar doların üzerinde yatırım yaptı.
- 2014 yılında, Latin Amerika, Karayipler, Asya ve Afrika’daki 55 gelişmekte olan ülkede yenilenebilir enerjilere 126 milyar dolar yatırım yapıldı.[44] – Bu rakam, uluslararası iklim müzakereleri kapsamında zengin ülkelerin yoksul ülkelere vermesi gereken miktardan 26 milyar dolar daha fazla.[45]
- Gelişmekte olan ekonomilerin de 2020’ye dek her yıl 100 milyar dolar aktarılması öngörülen iklim fonundan yararlanması olasılığı var.[46]
[1] https://www.carbonbrief.org/explainer-paris-agreement-to-enter-into-force
[2] https://cait.wri.org/source/ratification/#?lang=en
[3] http://www.wri.org/blog/2016/10/insider-cma1-first- eting-under-paris-agreement-why-its-significant-and-how-it-could, http://www.wri.org/blog/2016/10/paris-agreement-clears-final-hurdle-begin-new-era-global-climate-action
[4] http://www.wri.org/blog/2016/10/paris-agreement-clears-final-hurdle-begin-new-era-global-climate-action
[5] https://www.carbonbrief.org/explainer-paris-agreement-to-enter-into-force
[6] https://www.carbonbrief.org/explainer-paris-agreement-to-enter-into-force
[7]http://klgates.com/paris-agreement-to-enter-into-force-implications-for-enforcement-in-the-united-states-and-internationally-10-25-2016/
[8] https://twitter.com/DrSimEvans/status/781843641232945152
[9] https://www.carbonbrief.org/paris-agreement-on-climate-change-what-happens-next
[10]http://klgates.com/paris-agreement-to-enter-into-force-implications-for-enforcement-in-the-united-states-and-internationally-10-25-2016/
[11] https://www.carbonbrief.org/explainer-paris-agreement-to-enter-into-force, https://www.carbonbrief.org/paris-agreement-on-climate-change-what-happens-next
[12] https://www.carbonbrief.org/explainer-paris-agreement-to-enter-into-force
[13] http://unfccc.int/files/meetings/marrakech_nov_2016/application/pdf/eif_summary.pdf
[14] http://www.wri.org/blog/2016/10/insider-cma1-first-meeting-under-paris-agreement-why-its-significant-and-how-it-could
[15]https://mitigationpartnership.net/sites/default/files/inpu_-_effectively_undertaking_the_global_stocktake_-_yamide_dagnet_-_wri.pdf
[16] http://www.docfoc.com/unfccc-presidencies-note
[17] http://www.wri.org/blog/2016/10/5-climate-finance-issues-watch-marrakech
[18]https://docs.google.com/a/gsccnetwork.org/document/d/1_7HsXktPGjMet6-IeLWUAJlW9pl6Or2Oy8SiHz4QEYI/edit?usp=sharing
[19] https://docs.google.com/document/d/1dMPnSjZ4MOCTtQzlXYy77OXk9pXfOsMya37Ats6lzQA/edit#heading=h.thu2dks6xr6v
[20] http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-36420750
[21] http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-36420750
[22] https://www.ft.com/content/67b20418-60cc-11e6-ae3f-77baadeb1c93
[23] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-13/peabody-majority-of-its-u-s-entities-file-for-chapter-11
[24] http://www.reuters.com/article/us-arch-coal-restructuring-idUSKCN0UP0MR20160111
[25] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-26/exxon-mobil-loses-top-credit-rating-it-held-since-depression
[26] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-14/norway-s-860-billion-fund-drops-52-companies-linked-to-coal
[27] https://www.ft.com/content/861d652e-2971-11e6-8ba3-cdd781d02d89
[28] http://www.nytimes.com/2016/07/08/business/dealbook/deutsche-bank-pulls-back-from-deals-in-coal-mining-sector.html?_r=0
[29] http://www.reuters.com/article/ste-generale-coal-idUSL8N1CX4K5
[30] https://www.theguardian.com/environment/2016/apr/17/rbs-pulls-fossil-fuel-investments-green-energy
[31] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-10-03/brazil-to-boost-funding-for-solar-cut-loans-for-coal-and-gas
[32] http://www.carbontracker.org/report/unburnable-carbon-wasted-capital-and-stranded-assets/
[33] http://www.carbontracker.org/report/stranded-assets-danger-zone/
[34] https://docs.google.com/document/d/1dMPnSjZ4MOCTtQzlXYy77OXk9pXfOsMya37Ats6lzQA/edit#heading=h.6eol8xqr6oix https://docs.google.com/a/gsccnetwork.org/document/d/1_7HsXktPGjMet6-IeLWUAJlW9pl6Or2Oy8SiHz4QEYI/edit?usp=sharing
[35] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-19/cheapest-solar-on-record-said-to-be-offered-for-abu-dhabi
[36] https://cleantechnica.com/2016/09/29/the-cost-of-half-a-billion-solar-panels-keeps-going-down/
[38] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-06-15/cost-of-clean-energy-to-keep-nosediving-into-next-decade
[39] http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-01-14/solar-and-wind-just-did-the-unthinkable
[40]http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-11-23/leapfrogging-to-solar-emerging-markets-outspend-rich-countries-for-the-first-time
[41] http://global-climatescope.org/en/download/
[42]https://bloomberg.cwebcast.com/permalink/#/player/TKLWfIgEqm9XmQJm80P5XQ~~/34ab74b4-6d60-491d-b9d7-ea1322c262b1
[43] http://www.unep.org/newscentre/Default.aspx?DocumentID=26788&ArticleID=34875
[44] http://global-climatescope.org/en/results/
[45] http://unfccc.int/bodies/green_climate_fund_board/body/6974.php
[46] http://unfccc.int/bodies/green_climate_fund_board/body/6974.php