FAO-EBRD ortak çalışması, menşe yerlerine bağlı gıda ürünlerinin kırsal alanlara ekonomik ve sosyal açıdan faydalı olduğunu ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik ettiğini ortaya koydu. Coğrafi İşaret (Cİ) etiketi ile tescil edilen gıda ürünleri, dünya çapında 50 milyar doların üzerinde bir yıllık ticaret değerine ulaştı.
BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), “Coğrafi işaretler (Cİ) yoluyla sürdürülebilir gıda sistemlerinin güçlendirilmesi” başlıklı çalışmada, dokuz örnek olayda Coğrafi İşaret tescilinin ekonomik etkilerini analiz etti. Analiz edilen ürünler arasında; Kolombiya kahvesi, Darjeeling çayı (Hindistan), Futog lahanası (Sırbistan), Kona kahvesi (ABD), Manchego peyniri (İspanya), Penja biberi (Kamerun), Taliouine safranı (Fas), Tête de Moine peyniri (İsviçre) ve Vale dos Vinhedos şarabı (Brezilya) bulunuyor.
Çalışmada, bu dokuz örnekte kökene bağlı kaydın, nihai ürünün fiyatını yüzde 20 ila 50 arasında bir katma değer ile büyük ölçüde artırdığı belirtiliyor. Bunun bir nedeni de tüketicilerin Coğrafi İşaret statüsündeki ürünlerde tat, renk, doku ve kalite gibi onlara has özellikleri tanımlamaları ve dolayısıyla daha yüksek fiyatlar ödemeye istekli olmaları.
FAO Yatırım Merkezi Kıdemli Ekonomisti Emmanuel Hidier “Coğrafi İşaretler değer zincirinin kalbinde sosyal, kültürel ve çevresel hususlara yer veren gıda üretimi ve pazarlama sistemlerine bir yaklaşımdır. Kaliteli ürünleri teşvik ederek, değer zincirlerini güçlendirerek ve daha çok kazandıran pazarlara erişimi iyileştirerek kırsal topluluklar için sürdürülebilir kalkınmanın bir yolu olabilirler.” dedi.
Örnek çalışmalar: Penja biberi ve Futog lahanası
Penja biberi örneğinde, Kamerun’daki Penja Vadisi’nin volkanik toprağında yetişen beyaz biber Afrika’da ilk Coğrafi İşaret alan ürün olarak yerel çiftçilerin gelirlerinde altı kat artış sağladı. Penja Biber Üreticileri Birliği’nden Emmanuel Nzenowo; “Standartların tescil ve teşvike kadar tüm süreç sadece yerel çiftçilere değil; gelirler, verimlilik, diğer bağlı endüstrilerin büyümesi ve daha da önemlisi tüm paydaşların dahil edilmesi açısından tüm yerel bölgeye fayda sağladı.” dedi.
Sırbistan’ın kuzeyindeki Tuna nehri yanındaki verimli ovalarda yetişen Futog lahanası için Cİ etiketi bazı çiftçilerin satış fiyatlarında yüzde 70’lik bir artışa ulaştı ve son yıllarda gelirlerde önemli bir artışla birlikte küçük bir üretici topluluğu oluşturdu.
Futog Lahana Birliği’nden Mitojub Jankovic; “Ürünün kayıt edilmesinden bu yana yerel üreticiler daha yakından birlikte çalışmaya başladılar ve bu Futog lahanasının ve tarım geleneğinin eşsiz kalitesini korumaya yardımcı oldu. Aynı zamanda geçmişte sıkça kötüye kullanılmış olan adını ve itibarını korumaya da yardımcı oldu.” diye konuştu.
Ekonomiden daha fazlası: ürünleri, yerleri ve insanları birbirine bağlamak
Menşe yerlerine bağlı ürünlerin tescili, tek başına ekonomik kazanımlardan çok daha derinlere uzanan etkilere sahip. Kayıt sürecinin merkezinde yer alan yerel üreticiler ve işleyiciler gıda sistemlerini daha kapsayıcı ve daha verimli hale getiriyor. Üreticiler hep birlikte ürün özelliklerini geliştiriyor; menşe etiketini teşvik ediyor ve koruyor. Bu tür etiketlerin oluşturulması, kamu yetkililerinin genellikle kayıt ve belgelendirme süreci ile yakından ilişkili olduğu için kamu-özel sektör diyaloğunu da teşvik ediyor.
EBRD Tarımsal Ticaret Direktörü Natalya Zhukova, “AB’ye komşu olan bölgelerimizde hükümetlerden coğrafi işarete güçlü bir ilgi var. Çünkü bu hükümetler Fransa ve İtalya gibi ülkelerde coğrafi işaretlerin kırsal kalkınmayı nasıl olumlu tetiklediklerini gördüler. Şimdi, perakende ve işleme sektörlerindeki tarımsal ticaret müşterilerimiz de Coğrafi İşaret süreçlerini ve pazarlarını desteklemekle ilgileniyor çünkü yerel ve AB pazarlarındaki tüketicilerin gıda menşe ve kalitesine ilgi duyduğunu gördüler.” dedi.
Doğru dengeyi bulmak
Coğrafi İşaret etiketinin kaydı her ülke tarafından belirlenen yasa ve yönetmeliklere göre gerçekleşiyor. Uluslararası olarak ise bu etiketler Dünya Ticaret Örgütü’nün tüm üyeleri tarafından tanınan fikri mülkiyet hakları konusunda çok taraflı bir anlaşma olan Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması (TRIPS) uyarınca düzenleniyor ve korunuyor.
FAO-EBRD çalışmasında, üreticilerin bir başlangıç etiketi için başvurmadan önce dikkate almaları gereken bazı engelleri olduğu kabul ediliyor. Çalışmada, ürün şartnameleri aşırı derecede sanayileşmişse veya ambalaj gibi bazı alanlarda zahmetliyse bazı küçük ölçekli veya geleneksel üreticilerin bundan hariç tutulabileceği vurgulanıyor.
Rapor ayrıca çevresel etkilerin göz önünde bulundurulması gerektiğini ve şartnamelerin doğal kaynakların aşırı tüketilmesine karşı korunma şartlarını da içermesi gerektiğini vurguluyor.
Sürdürülebilir kalkınma için bir araç
FAO Beslenme ve Gıda Sistemleri Bölümü’nden Kıdemli Yetkili Florence Tartanac “Bu ürünlerin yerel alanlardaki doğal ve kültür kaynakları ile eşsiz bağlantısı, özellikle de sağlıklı beslenme düzenlerine katkı ve gıda mirasını koruyarak onları Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin ilerlemesinde yararlı bir araç haline getiriyor.” dedi.
FAO ve EBRD; Karadağ, Sırbistan ve Türkiye’nin de aralarında bulunduğu ülkelerde sürdürülebilir Coğrafi İşaret geliştirilmesi için üreticilerle ve yerel yetkililerle birlikte çalışıyor. İki kurum Bursa şeftalisi ve inciri için de destek sağladı. FAO ayrıca Afganistan, Benin ve Tayland’ın aralarında bulunduğu bazı ülkelerde menşeli ürünleri teşvik için diğer ortaklarla birlikte çalışıyor.