Son yıllarda giderek artan gıdalardaki sahtecilik olayları nedeni ile gıdaların güvenilirliği konusunda tüketicilerin algısında haklı olarak tereddütler artmaktadır. Gıdalarda yapılan hileler, bazı basın-yayın organları tarafından bilgi kirliliğine neden olabilecek güvenilir gıda konusundaki açıklamalar, tüketicilerde doğal gıda algısı oluşturan ancak yasal mevzuata uygun olmadığı halde daha doğal veya köy tipi, ev yapımı veya geleneksel ifadesinin kullanıldığı ürünlerin tercihine neden olabilmektedir.
Tüketici bilgi düzeyi üzerine günümüze değin yapılmış pek çok anket çalışması mevcut olup (Çelik Ş. ve Ünver B., 1991; Besch M., 2002; GGD 2014), gıdaların sahiciliği konusunda algı profilini, tüketilen gıdaların güvenilirliği konusunda tüketicileri nelerin etkilediği, gıdaları satın alırken dikkat edilmesi gereken hususlardaki bilgi düzeyi, gıda ambalajı üzerindeki etiket bilgilerini okuma ve yorumlama düzeyi, tüketici bilgisine sunulan taklit-tağşiş yapılan veya ilaç etken maddesi ilave edildiği tespit edilen markalara dikkat edilip edilmediği, gıda güvenilirliği konusunda tüketici davranışlarını etkileyen faktörleri, tüketilen gıda gruplarına göre güvenilirlik düzeylerini belirlemek amacı ile yürütülen çalışma sayısı çok azdır. Bu çerçevede hazırladığım anket çalışması https://goo.gl/forms/mmiIpapMmnGuMyfI3 bağlantısı ile internet üzerinden toplam 255 kişiye ulaşılarak yapılmıştır.
Sonuçlar
- Tüketicilerin %53’ü gıda etiketi üzerinde yazılan bilgilere güvenmiyor.
- Seyyar satıcıları %49.4’u güvensiz buluyor.
- Gıdanın fiziksel özelliklerini (resim, sembol, ambalaj şekli-yapısı gibi) %53’ü çok önemli buluyor.
- Uzun raf ömürlü gıdalardan şüphe duyuluyor, satın almadaki tercihe raf ömründen %45,6’sı çok önemli düzeyde etkileniyor.
- Hile yapan firmalara ait bilgilere nereden ulaşacağını %31’i bilmiyor.
- Kalite güvence belgesi ve firma/marka ismi gıdaların satın alınmasında %34’ü tarafından çok önemli düzeyde etkiliyor.
- Taklit-tağşişin tanımını %46’sı bilmiyor. Hiçbir fikirleri yok.
- Etiket üzerinde yazılan besin değerlerinin gerçekliğine tüketicilerin sadece %7,6’sı inanıyor.
- Gıdanın etiketi-sağlık üzerine etkisi- helal olup olmadığı-beslenme ve sağlık beyanı-gıdanın raf ömrü-ambalajlı olup olmadığı- muhafaza koşuluna çok önem veriliyor (%45,2)
- Güvenilir gıda algısı üzerine İşletme Kayıt/Onay Numarasını sadece %30.92’si çok önemli buluyor.
- Ambalaj malzemesinin fiziksel özelliklerinden yaklaşık %44’ü çok etkileniyor.
- Gıda etiketi üzerindeki resim ve sembolik gösterimlerden %38.15’i çok etkileniyor.
- Menşe ülke bilgisine sadece %34.4’ü çok önem veriyor.
EN FAZLA ŞÜPHE DUYULAN GIDA GRUPLARI ARASINDA BEYAZ ET VE ET ÜRÜNLERİ YER ALIYOR.
Gönül rahatlığı ile hangi gıdaları sıklıkla tüketiyorsunuz? sorusunda katılımcıların;
- %8’i beyaz et ürünlerini,
- %4’ü süt-süt ürünlerini,
- %47.6’sının meyve-sebze ürünlerini her zaman tükettiğini belirtmiştir.
- Sadece %7,3’ü yumurtayı hiç tüketmiyor.
Anket sonucunda;
- Marketlerin pazar yerlerine göre daha fazla tercih edildiği,
- Ambalajlı ve uzun raf ömrüne sahip gıdaların güvenilir bulunmadığı,
- Hile yapılan firmalara ait bilgi kaynaklarının bilinmediği,
- Taklit-tağşişin neyi ifade ettiğinin bilinmediği,
- Gıdanın sahiciliği ve etiket bilgilerinin doğruluğuyla ilgili önemli düzeyde şüphe duydukları,
- En çok bal ve et-et ürünlerinde sahtecilikten şüphe duyulduğu görülmüştür.
Bu çalışma sonucunda,
- Katılımcıların gıda maddelerinin güvenilirliği konusunda önemli düzeyde şüpheleri olduğu, gıdanın gerçekliğine orta düzeyde inandıkları ortaya konmuştur.
- Taklit-tağşiş konusunda ve gıda etiketinin okunmasında bilgi eksikliklerinin olduğu görülmüştür.
Bu çalışma, tüketicilerin güvenilir gıda tercihinde hangi faktörlerden etkilendikleri, gıdaların etiket bilgilerini okuma ve anlama düzeyleri, hileli gıdalarla ilgili algıları ve bilinç düzeyleri, gıda gruplarına göre güvenilirlik dereceleri ortaya konmuş ve kendi ölçüleri içinde tüketicilerin gıda güvenilirliği konusunda algı düzeyi üzerine yol gösterici veriler sunmaktadır.
NE YAPILMALI?
- Güvenilir gıda tercihinde tüketicilerin elindeki en önemli kılavuz, etikette sunulan bilgilerdir. Etiket bilgilerini okuma-anlama bilgi düzeyini arttırmaya yönelik olarak Milli Eğitim Kurumlar (MEB), Üniversiteler, çeşitli odalar ve sivil toplum kuruluşları tarafından işbirliği halinde ücretsiz eğitim programları yürütülebilir.
- Gıdaların denetim ve kontrol zincirinde yetkili Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl/İlçe Müdürlükleri aracılığı ile bir eğitici havuzu oluşturularak gıda işletmecisi yetkililerine sektörel olarak “Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği” ve “gıdaların etiketi, tanıtımı ve reklamında bazı terim ve ifadelerin kullanımına ilişkin” kurallar konusunda toplantılar yürütülebilir.
MEB ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl/İlçe Müdürlükleri’nin işbirliği halinde her yaş grubuna yönelik olarak “Gıda etiketi okur-yazarlığı” kursları yürütülebilir. Böylece gıda güvenilirliği konusunda bilinç düzeyi daha yüksek bir tüketici toplumu sağlanmış olur.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından sahte, taklit ve tağşiş edilmiş ürünlerin üretimini, satışını engellemek amacı ile gerçekleştirmeyi planladığı Ürün Doğrulama ve Takip Sistemi (ÜDTS) uygulamaya geçirildiğinde, tüketiciler ürünü satın aldıktan sonra ÜDTS etiketlerindeki sorgulama numarası ile ürünlerin güvenilirliğini hakkında tüm bilgilere ulaşma imkânına sahip olacaktır.
Kaynaklar
Anonim, 2010. Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/06/20100613-12.htm
Besch, M., 2002. Consumer and Nutritional Behaviour. Agro Food and Regional Marketing, www.wzw.tum.de/ml/skripten.html (02.02.2009).
Çelik, Ş. ve Ünver, B., 1991. Tüketicilerin cinsiyet, eğitim ve eğitim ve çalışma durumlarına göre gıda kontrolü hakkındaki bilgileri. Gıda dergisi, 16(5), 333-340.
GGD, 2014. Gıda Güvenliği Derneği, Gıda Güvenliği Bilgi Düzeyi Araştırması, http://www.ggd.org.tr/icerik.php?id=558