Fransa Sağlık, Tarım ve Ekonomi Bakanları geçen ay sonunda (31 Ekim) ülke genelinde gönüllü olarak kullanılacak renk kodlu yeni bir gıda etiketleme sistemini hayata geçiren kararnameye imza attılar. Ülkede obezite ile mücadele kapsamında atılan bu adım gıda endüstrisinin yoğun eleştirilerinden ve hatta karşı ataklarından şimdiden nasibini aldı.
Nazlı Akçay Eskizara / Yaşam İçin Gıda – Fransız hükümeti 2015 yılı Aralık ayında kabul ettiği sağlık reform paketi kapsamında obezite ile mücadele ve daha sağlıklı beslenmenin desteklenmesi amacıyla, gıda ürünlerinin besin değerlerini basit bir şekilde tüketicilere sunacak yeni bir etiketleme sistemi getirmeyi hedefliyordu. Bu amaçla yaklaşık bir yıl önce, Eylül ayında dört farklı beslenme etiketi logosu (SENS, NutriScore, Nutri–Repere ve Traffic Light) 60 kadar süpermarkette çeşitli gıdalar üzerinde yer aldı. On hafta süren deneme sürecinin ardından hazırlanan rapor doğrultusunda NutriScore etiketlerinin ülke genelinde gönüllü olarak kullanılmaya başlanmasına karar verildi.
Epidermiyolojist Serge Hercberg tarafından 2014 yılında geliştirilen NutriScore sisteminde ürünler beş kategoriye ayrılıyor. Hem renk (koyu yeşilden kırmızıya) hem de harflerin (A-E) kullanıldığı bu etiketlerde gıda ürünleri besleyicilik yönünden ne kadar sağlıklı veya sağlıksız olduğunu ortaya koyuyor. Gıdaları sağlık saçısından kategorize edilebildiği bu sistem sadece su ve tek bir gıda bileşeni içeren gıdalarda kullanılmayacak.
Bakanlar yaptıkları açıklamada, tüketicilere bilgiyi daha anlaşılabilir bir şekilde vermenin amaçlandığını ve bu sayede tüketicilerin gıda alışverişi yaparken tat veya fiyat kadar besin değerlerini de göz önüne alabileceklerini belirttiler.
Fransa Sağlık Bakanı Marisol Touraine yaptığı açıklamada basitleştirilmiş beslenme etiketleri sistemlerinin tüketicilerin satın alma davranışlarını açık bir şekilde etkilediğini belirtti. Touraine; “Sistematik bir şekilde incelenen farklı yaklaşımların kombinasyonları NutriScore etiketlerinin açık bir şekilde üstünlüğünü ortaya koyuyor. NutriScore etiketlerinin sağladığı avantaj özellikle en düşük fiyatlı ürünleri tercih eden tüketicilerin davranışları incelendiğinde kendisini ortaya koyuyor. Bu nedenle NurtiScore tüm çalışmada en etkili sistem olarak gözüküyor.” açıklamasında bulundu.
Fransa’da yetişkinlerde %17 seviyesinde olan obezite oranı aynı zamanda sosyal eşitsizliğin de bir göstergesi. Ülkede ebeveynleri liseyi bitirmemiş çocuklarda obezite oranı %24 seviyesinde iken bu oran ebeveynleri üniversiteyi bitirmiş olan çocuklarda %9 seviyesinde.
Ortak pazar
Fransa uygulamanın taslağını Nisan ayında Avrupa Komisyonuna sunmuş ve onay almıştı. Ancak Avrupa Birliği yasal düzenlemelerine göre üye ülkelerin gıda etiketlemesi konusunda kendi uygulamalarını zorunlu kılamayacağından NutriScore etiket uygulanması gönüllü olacak.
Fransa’da ilk aşamada altı şirket (Auchan, Intermarche, Leclerc, Fleury Michon, Mc Cain ve Danone) tüm markalı ürünlerinde NutriScore etiketine yer vereceklerini açıkladılar.
Etiket uygulaması gönüllülük esasına dayanıyor olsa da Birlik içerisinde tek bir ülkede gıda ambalajlarının ön yüzünde farklı bir etikete yer verilecek olması kısa zamanda tepki çekti.
Slovenya Ticaret Odası bu etiketi taşımadan Fransız pazarına girecek olan ürünlerin “ikinci sınıf” durumunda kalacağı görüşünde. İspanya da ihracatçıların Fransa için özel ambalaj kullanmak zorunda kalacağı bu nedenle rekabetin zarar göreceği gerekçesi ile uygulamanın yasallığını sorguluyor.
Avrupa gıda endüstrisi temsilcisi FoodDrinkEurope (FDE) yaptığı açıklamada ambalaj önü etiketleri hakkında koordineli bir yaklaşım konusunun Avrupa seviyesinde tartışılması gerektiğini savunuyor. FDE yaptığı açıklamada, ortak pazarda malların serbest dolaşımına engel teşkil edecek ulusal uygulamaların yaygınlaşmasının önüne geçilmesi gerektiğini belirtiyor.
Şirketlerden karşı atak
Gıda ve içecek üretiminde dünyanın önde gelen altı şirketini (Coca-Cola, Mars, Mondelez International, Nestle, PepsiCo ve Unilever) bir araya getiren “Geliştirilmiş Besin Etiketleme Girişimi” de (Evolved Nutritional Labelling Initiative) Fransa’nın kararını eleştirenler arasında yer alıyor. Girişimin tercih ettiği etiketleme sistemi, Avrupa Birliği’nin mevcut yasal düzenlemelerine dayandırılan ve İngiltere’de uygulanan trafik ışıkları etiket sistemine benzer bir sistem.
Euractiv internet haber sitesine konuşan Mondelez International’dan Francesco Tramontin; “ENL Girişimi Avrupa geneline kolayca ölçeklendirilebilecek, Avrupa Birliği yasal düzenlemeleri ile uyumlu ve tüketicilere tamamiyle şeffaf olacak anlamlı bir besin etiketleme sistemi geliştirmek için bağımsız uzmanlarla birlikte çalışıyor.” açıklamasında bulundu.
Fransa gıda derneği Alliance 7 ise Fransa’nın aldığı kararı eleştirmenin bir adım ötesine giderek üyelerine Coca-Cola, Mars, Mondelez International, Nestle, PepsiCo ve Unilever tarafından geliştirilen NutriColours etiketini kullanma çağrısında bulundu.
Fransa çikolata, şeker ve şekerli mamuller, unlu mamuller, bal, kahve ve özel beslenme ürünleri üreticileri derneklerinin bir araya getiren Alliance 7, üyelerine gönderdiği mektupta NutriColours logosunu internet siteleri gibi platformlarda kullanmaya başlamaları ve bu etiketi ürün ambalajları üzerinde kullanma konusunda çalışmalara başlamaları çağrısında bulundu.
NutriColours etiketlerinin tüketicileri daha iyi bilgilendirdiği görüşünde olan dernek; “Tüketicilerin bilgilendirilmesi amacıyla Avrupa genelinde tek bir gönüllü beslenme etiket sisteminin belirlenmesi uzun vadede gerekli.” açıklamasında bulundu.
Destek, Dünya Sağlık Örgütü ve STK’lardan
Fransa’nın aldığı karara en büyük destek ise Dünya Sağlık Örgütü ve tüketici derneklerinden geldi.
DSÖ yaptığı açıklamada Fransa’nın NutriScore sistemini tavsiye etme kararını DSÖ Avrupa Bölgesinde beslenme açısından “önemli bir başarı” olarak değerlendirdi. DSÖ tarafından “en tüketici dostu sistem olarak açıkça öne çıkan sistem” olarak kabul edilen etiketler; DSÖ’ne göre yüksek mikarda enerji, doymuş yağ, şeker veya tuz içeren gıdaların tüketiminin sınırlandırılmasına katkı sağlayabilir.
Tüketici dernekleri de yeni etiket sistemini memnuniyetle karşılarken aynı zamanda bu etiket uygulamasının Avrupa Birliği genelinde basitleştirilmiş bir etiketleme sistemi oluşturulmasına hız verebileceği görüşünde.
Gıda alanında faaliyet gösteren tüketici hakları örgütü FoodWatch her ne kadar İngiltere’de kullanılan trafik ışıkları etiket sisteminden yana ağırlığını koymuş olsa da Fransız politikacıların tüketicilere daha fazla şeffaflık sağlayacak olan girişimlerini memnuniyetle karşıladığını açıkladı. Ancak FoodWatch uygulamanın gerçekten etkili olabilmesi için zorunlu olması gerektiği görüşünde. FoodWatch; “Bu da konunun Avrupa gündemine getirilmesi anlamına geliyor çünkü tek bir ülke zorunlu beslenme etiketlemesini uygulamaya koyamaz.” açıklamasında bulundu.
Avrupa Tüketici Organizasyonu (BEUC) Gıda Politikaları Başkanı Camille Perrin ise yaptığı açıklamada, Fransa’da başlayacak olan uygulamanın etiketlerde renk kullanımının tüketicilerin daha sağlıklı gıda tercihlerinde bulunmasına katkı sağladığının bir göstergesi olduğuna dikkat çekti. Avrupa Birliği yasal düzenlemelerinin bu gibi ulusal girişimlere olanak sağladığını belirten Perrin; “Bu ulusal girişim Avrupa Birliği genelinde daha basitleştirilmiş beslenme etiketleri konusunun gelecekteki tartışmalarına katkı sağlayabilir.” açıklamasında bulundu.
NutriScore etiketlerini geliştiren Paris Üniversitesi Beslenme Araştırmaları Direktörü Serge Hercberg, üreticilerin bu etiketin etkisinin bilimsel kanıtlarını talep ettiklerini ve bilimsel kanıtların pek çok çalışma ile ortaya konulduğunu belirterek; “Üreticiler şimdi kendi talep ettikleri oyunun kurallarını kabul etmeliler.” değerlendirmesinde bulundu.
Kaynaklar:
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2739118
https://www.oecd.org/els/health-systems/Obesity-Update-2017.pdf
http://www.fooddrinkeurope.eu/news/statement/statement-on-french-nutriscore-proposal/