ABD’de GDO Etiketlemesi – 2: “Vermont neden bu kadar önemli?”

Yazar

14 Haziran 2016

1878

Gıda endüstrisi, Vermont yasası ile ilgili temel sorunun, yasanın sadece Vermont’la sınırlı olmaması olduğunu savunuyor. Amerika gıda dağıtım sistemi, farklı eyaletler için farklı etiketler düzenlenebilecek şekilde oluşturulmamış. Gıda dağıtım sisteminde etiketlerde, Amerika Gıda ve İlaç Dairesi tarafından işletmelere iletilen ve işletmelerin tüketicilere vermekle zorunlu olduğu ve zorunlu olmadığı bilgilere açık bir şekilde yer veren rehberler temel alınıyor.

Amerika’nın ulusal gıda üreticileri, tıpkı tüketicilerle yakın teması bulunan diğer endüstriler gibi, tek bir esas yasal düzenleyici, federal hükümet ile muhatap olma ve tek bir standarda uygun hareket etme beklentisi içerisinde. Gıda üreticileri ürünlerini farklı etiketlerle piyasaya sürüyor olsa bile, fabrikadan dağıtım merkezlerine ve süpermarket raflarına kadar, oldukça karmaşık bölgesel tedarik zinciri içerisinde, tek bir eyalet için farklı bir etiketleme yapabilmeleri neredeyse imkansız. Vermont eyaletinde satışa sunulmak üzere etiketlenen bir ürün kendini farklı bir eyalette bulabilir, tabii bu durumun tam tersi de mümkün. Böyle bir durumda da gıda şirketleri yanlışlıkla yasalara karşı gelmiş olacaklar. Dolayısıyla gıda şirketlerinin önünde sadece iki seçenek bulunuyor; ya mali olarak kendilerine muazzam bir yük alarak tüm tedarik zincirlerini baştan yapılandıracaklar ya da bu yeni etiketleri tüm ürünlerinde kullanacaklar. İkinci seçeneğin genel olarak uygulanması, açık bir şekilde Vermont yasasının ulusal bir standart haline geleceğine de işaret ediyor.

Yasa imzalandığı anda New England bölgesinde yer alan minik bir eyaletin tüm ülkenin gıda etiketleme politikası üzerinde etkili olacağını söylemek, o günün koşullarında aşırı olarak değerlendirilebilirdi. Ancak Amerika’da geçmişte yumurta üretiminde de çok benzer bir durum yaşandı. 2008 yılında Kaliforniya eyaletinde gerçekleştirilen bir halk oylamasında, eyalette yumurta üretiminde sadece “gezen tavuklardan” elde edilen, yani devamlı kafes içerisinde tutulmayan tavuklardan elde edilen yumurtaların satışına izin veren yasa onaylandı. Bu yasaya karşı çıkan üreticiler ve eyaletler derhal harekete geçerek, federal mahkemeden bu uygulamanın kaldırılması talep ettiler. Ancak federal mahkeme talebi reddetti. Üreticiler 2015 yılı başında uygulamaya konulan yasanın yumurta fiyatlarında muazzam bir yükselişe neden olacağı tehdidinde bulunuyordu. Ancak yasa uygulanmaya başladı. Şimdi ise tüketiciler ve günden güne daha fazla sayıda restoran Kaliforniya standartlarına uygun yumurta talep ediyor. Washington’dan bu doğrultuda bir kanun çıkmamış olmasına rağmen, “gezen tavuk”a geçiş, Amerika gıda sisteminde en hızlı büyüyen hareketlerden biri olmayı başardı.

Gıda endüstrisi, GDO etiketlemesi ile Vermont’un çok daha büyük çaplı bir Pandora kutusunu açtığından endişe ediyor.

Tabii Kaliforniya’nın ülkedeki en büyük pazar olmasının da bu hareketin muazzam büyüyüşündeki payı büyük. Kaliforniya tek bir gıda ürünü için hayvan refahı konusunda bir meydan okuma sergilemiş durumda.

Ancak gıda endüstrisi, GDO etiketlemesi ile Vermont’un çok daha büyük çaplı bir Pandora kutusunu açtığından endişe ediyor: Eğer Vermont, GDO etiketlemesini zorunlu kılabilirse, her bir eyalet her bir gıda ambalajı üzerinde gıdanın dilediği her bir özelliğinin belirtilmesini talep etme kararı verebilir.

Gıda endüstrisi ayrıca GDO’ların günümüzde etiket üzerinde belirtilmemesinin de bir sebebi olduğuna dikkat çekiyor. FDA sadece bir şeyin, alerjen ve kalori gibi, sağlık veya güvenlik açısından risk taşıması durumunda etikette belirtilmesini talep ediyor. GDO’lar ise federal hükümet tarafından güvenli olarak kabul ediliyor. Ancak Vermont yasasının orijinal hali ile yürürlükte kalabilmesi durumunda, bu yasa diğer eyaletlerin de kendilerine özgü yasalarını uygulamaya koymalarının önünü açacak. Bu durumda, diğer eyaletler de kendilerine özgü GDO etiketleme standardı getirebilir veya tamamıyla tüketicilerin meraklarına bağlı olarak gıdaların ve gıda üretiminin diğer özelliklerinin etiket üzerinde belirtilmesini talep edebilir. Yani Nebraskalılar bir gün çikolata üretiminin sürdürülebilirliği konusunda endişe duymaya başlarsa, gıda endüstrisi bir diğer eyalete özel etiket yükü ile karşı karşıya kalabilir. Veya eğer Floridalılar baharatlarda kullanılan irradyasyon (ışınlama) işlemi konusunda endişelenmeye başlarsa, bu da gıda endüstrisi açısından ayrı bir etiket demek olacak.

Gönüllülük esasına dayanan yasa destekçilerinden Kansas Eyaleti Senatörü Pat Roberts, yasa tasarısının Senato’da görüşülmesinden önce yapmış olduğu basın toplantısında; “İşler kontrolden çıkmadan bu gidişi durdurmalıyız. Bütün olay bu.” açıklamasında bulunmuştu.

Ancak gidişatı durduramadılar. Cumhuriyetçilerin yasa tasarısına desteğine rağmen gıda endüstrisi, tarım eyaletlerinden gelen yeterli sayıda Demokratın da desteğini alıp ihtiyaç duyulan 60 oya ulaşamadı.

Bu durum dolayısıyla endişelenenler sadece Cumhuriyetçiler değil. Tarım Bakanı Tom Vilsack bile, eyaletler kendi düzenlemelerini getirince oluşacak karmaşıklığın önüne geçmek amacıyla Kongre’nin GDO’lar ile ilgili (gönüllülüğe dayansa da) bir düzenleme getirmesi gerektiğini belirtiyor.

İşlerin arap saçına dönmesi şimdilik kaçınılmaz gibi duruyor. Massachusetts gibi diğer eyaletler de kendi GDO yasal düzenlemelerini oluşturuyor, Connecticut’ta meclis üyeleri çıkardıkları yasanın yürürlüğe girmesine engel teşkil eden maddeyi kaldırmak için çalışmalar yürütüyor. Maine’deki meclis üyeleri de benzer bir şekilde kendi yasalarının yürürlüğe girmesine engel teşkil eden maddeyi değiştirmek ve GDO etiketlemesini daha yakın bir zamanda hayata geçirmenin yollarını arıyorlar.

Tüm bu karmaşaya hazırlıksız yakalanmayacak olanlar ise gıda üreticilerinin kendileri. Senato’da müttefikleri ülke çapında uygulanması planlanan yasa tasarısı üzerinde çalışırken, endüstri, ürünlerinin Vermont standartlarına uygun bir şekilde etiketlenmesi konusunda çalışmalara başlamıştı. 2015 yılının sonbaharında Vermont eyaleti Başsavcılığı yeni etiketlerin nasıl olması gerektiği ile ilgili bilgileri şirketler ile paylaştı.

GDO içeren tüm ürünlerini ülke çapında Vermont yasası ile uyumlu şekilde etiketleyeceğini açıklayan ilk şirket Campbell Soup şirketi oldu. Amerika Senatosunda gönüllülüğe dayalı etiketleme sistemi getirecek yasa tasarısının reddedilmesinden bir kaç gün sonra Amerika ve Kanada’nın en büyük 15 şirketi arasında yer alan General Mills, Mars, Kellogg ve ConAgra Foods da benzer açıklamalarda bulundular.

Mars tarafından üretilen şekerli ürünlerin “Genetik Mühendislik kullanılarak üretilmiştir” ifadesi ile Amerika’nın tüm eyaletlerinde raflarda yerini almasının ardından Nisan ayında da Kellogg markalı ürünler de aynı şekilde raflarda yerlerini almaya başladı.

Her ne kadar şirketler Vermont yasasının gerekliliklerini tüm ülke genelinde uygulamaya şimdiden başlamış olsa da bu beş şirketin de yaptıkları açıklamaların bir başka ortak noktası daha var; şirketler, GDO’ların güvenli olduğu konusunda ısrarlılar ancak tüketicilerin yedikleri gıdalarda ne olduğunu bilmeye hakları olduğunu belirtiyorlar.

Campell Soup şirketi tarafından yapılan açıklamada, GDO’ların ardındaki bilimin kesinlikle tartışma konusu olmayacağına vurgu yapılıyor ve bilimsel kanıtların GDO’ların güvenli olduğunu ortaya koyduğuna dikkat çekiliyor. General Mills Başkan Yardımcısı Jeff Harmening de benzer bir şekilde “Dünyanın önde gelen tüm gıda ve sağlık ajansları GDO’ların sağlıklı ve güvenli olduğunu onaylıyor.” açıklamasında bulunuyor.

Tüketicilerin talepleri doğrultusunda şeffaflık vaadinde bulunan şirketler, aynı zamanda GDO konusunda ulusal bir yaklaşıma acilen ihtiyaç duyuyor. Her eyalet kendine özgü GDO etiket uygulamasını yürürlüğe koymadan önce Kongre’nin konuya ulusal bir çözüm getirmesi şirketler açısından aciliyetini korumaya devam ediyor. Campbell ve Mars şirketleri yaptıkları açıklamalarda zorunlu bir GDO etiket sistemini desteklediklerini belirtirken, General Mills, Kellogg ve ConAgra etiketlerde “ulusal standardı” destekliyor. Kellogg Kuzey Amerika Başkanı Paul Norman; “Eyaletten eyalete değişen karmakarışık uygulamalardan kaçınabilmek için Kongre’ye GDO’ların etiketlenmesi konusunda genel federal bir çözüm getirmesi yönünde baskı yapmaya devam edeceğiz.” açıklamasında bulunuyor.

Campbell ve General Mills yaptıkları açıklamalarda GDO etiketlerinin kendi gıda ürünlerinin fiyatlarında bir artışa neden olmayacağını da açıklığa kavuşturdular.

Unilever bünyesinde faaliyet gösteren ve merkezi de Vermont eyaletinde bulunan Ben & Jerry’s Homemade ise daha eyalet yasası imzalanmadan çok önce, 2013 yılı başında tüketicilerden gelen talepler doğrultusunda dondurma ürünlerinde GDO’lu bileşen kullanmaya son vereceğini açıklamıştı. Şirketin tüm ürünlerinde GDO’lu bileşen kullanımına son verebilmesi üç yılını almış ve ürün fiyatlarında %11 oranında atışa neden olmuştu.

Dannon CEO’su ve Yönetim Kurulu Başkanı Mariano Lozano

Fransız süt ve süt ürünleri şirketi Danone’un Amerika kolu Dannon da Mayıs ayı başında yaptığı açıklamada, ürünlerindeki GDO’lu bileşenleri bildirmenin yanı sıra yoğurt markalarında doğal formülasyonlara geçiş yapma taahhüdünde bulundu. Şirket ayrıca ürünlerinde kullanılan sütlerin GDO’suz yemlerle beslenen ineklerden elde edilmeye 2017 yılı itibarı ile başlayacağını ve geçiş döneminin 2018 yılı sonunda sona ereceğini açıkladı.

Gıda şirketlerinin GDO etiketi konusunda sayısız endişelerinden biri de etiketlerin tüketiciler tarafından yanlış anlaşılacağı ve bir “uyarı” olarak algılanabileceği olmuştu. Amerika’da GDO içermediğine dair beyanda bulunabilen şirketlerin yanı sıra Amerika tarımını hakimiyeti altına almış olan GDO’lardan üretimde kaçınamayacak şirket sayısı da oldukça fazla. GDO kullanmamanın maliyeti ise bir başka sorun.

Şimdi pek çok şirket için, tüketicilerin bu etiketleri görmezden gelerek aynı ürünleri satın almaya devam edeceğini ummaktan başka yol yok gibi gözüküyor. GDO’lardan kaçınan tüketici grubunun zaten hali hazırda organik ürünleri ve GDO içermediğine dair beyana sahip ürünleri tercih ediyor oluşunun gıda sektörü açısından bir avuntudan ibaret olup olmadığı şimdilik belirsizliğini koruyor. Ancak belirsizlik bu gidişle yakın zamanda ortadan kalkacak ve 20 yılı aşkın bir süredir cevabı bilinemeyen “tüketicilerin ‘genetik mühendislik ile üretilmiştir’ ifadesini taşıyan ürünlere tepkisi ne olacak?” sorusu Vermont yasası sayesinde cevabını bulacak.