Modern tıp tarafından kabul gören bitkisel ilaçlar, ABD Gıda ve İlaç Dairesi’nce ve benzer düzenleyici kuruluşlarca onaylanmış saflaştırılmış bileşikler olarak ya da ham droglar olarak oluşturulurlar. Bitkisel kökenli gıda ve ürünlerde farklı nitelikte ve düzeyde mevcut olan çeşitli “fitokimyasal biyoaktif bileşikler”in insan sağlığı açısından işlevleri, tat ve koku oluşumundaki etkileri, renk oluşumu ve değişimine katılmaları, antimikrobiyal ve antioksidatif etki göstermeleri, enzim inhibisyonuna neden olabilme yetenekleri son derece önemlidir.
En etkin fitokimyasal biyoaktifler olan “fenolik bileşikler” ve fenoliklerin birer grubu olan flavonoidler ve stilbenler, birçok meyvenin, sebze ve bitkisel ürünün önemli minör bileşenleridir. Fenolik bileşiklerin majör grubunu oluşturan flavonoidler 9 önemli kısma ayrılmaktadır: Flavonlar, izoflavonlar, flavonoller, flavanoller, flavanonlar, antosiyanidinler, antosiyaninler, flavononoller ve şalkonlar. Flavonoid antioksidan bileşikler, fenol kimyasal yapılı olup, bünyelerinde polar olan hidroksil (–OH) sübstitüe gruplarını büyük ölçüde içeren baskın biyoaktiflerdir. Bitkisel ürünlerde mevcut olan ve memeli hücrelerindeki önemli biyolojik prosesleri modüle eden farklı polar fenolik bileşenler ise lignanlar ve non-flavonoid olan stilbenler ve türevleridir (Tokuşoğlu,2017,2016).
Antikarsinojenik özelliklere sahip olan tüm fenolik bileşiklerin, kanser hücrelerini indirgeme ve olası kanser oluşumunu önlemede etkin rol oynadığı belirlenmektedir. Bitkisel ürünlerde olumlu sağlık etkileri rapor edilen diğer etkin fitokimyasallar ise, karotenoidler ve terpenoidler gibi polar olmayan bileşenlerdir. Bu bağlamda, tüketilebilir bitkisel ürünlerin, bitkisel bazlı yan ürünlerin, sebze ve meyvelerden elde edilen ekstrakların, yenilikçi antikanser ajanları için potansiyel kaynaklar olduğu ve tümör hücre hatları üzerinde sitotoksik aktivite gösterdikleri belirtilmektedir (Tokuşoğlu,2017,2016).
Karadut (Morus nigra ), dutgiller (Moraceae) familyasından 10-13 m’ye değin boylanabilen, Asya kıtasına özgü dut türüdür. Yenebilen meyveleri koyu mor veya siyah renklidir. Anadolu, dut meyvesinin de anavatanı ve en eski kültür alanlarından biridir. Ülkemizin çoğu tarım bölgelerinde yetiştirme koşulları çok uygun olduğundan yüksek kalitede dut meyvesi elde edilmektedir (Tokuşoğlu,2017,2016).
Yoğun düzeyde fenolik fitokimyasalları içermekte olan karadut meyvesinin antidiabetik, antioksidatif ve antiinflamatuar etkilerinin olduğu bildirilmektedir, üriner sistem üzerinde de olumlu etkilidir. Kabızlık sorununu önlemeye yardımcı ve bağırsak çalıştırma etkili meyvedir, enerji vericidir. Bağışıklığı güçlendirici etkilidir. Anjin, diş eti iltihabı, aft için karadut meyvesi ve şurubunun olumlu etkisi belirlenmiştir. Ciltte yaşlanma etkilerini geciktirmeye yardımcı olabildiği ve kırışıklıklara karşı önleyici etkili olabildiği ifade edilmektedir. İçeriğindeki floridlerden dolayı kalp ve damar sistemini korumaya yardımcı yönü ve kalp sağlığına destek ürünü olabilirliği ifade edilmektedir (Tokuşoğlu,2017,2016).
Kara dut meyvesi, karotenoid ve flavonoid biyoaktiflerce zengindir; ayrıca alkaloidler, vitaminler, yağlar (linoleik aist, palmitik asid, oleik asid), şekerler (glukoz, früktoz), ve mineraller diğer bileşenleridir. Antioksidan içeriğinden dolayı antioksidan aktivitesi yüksek olan kara dutta yer alan biyoaktif fenolik bileşikler, flavonoidler ve antosiyaninler olarak oldukça geniş yelpazededir (Tokuşoğlu,2017,2016).
Karadutlar, etken biyoaktif fenolik fitokimyasallar bazında; flavonoller olarak rutin, myricetin, quercetin, kaempferol; flavonol glikozid olarak isoquercetin (quercetin 3-O-4C1-B-D-glucoside); fenolik asidler olarak p-coumaric, p-hydroxybenzoic, chlorogenic, ferulic, gallic, vanillic asidler; flavanol olarak (+)-catechin, epicatechin, epigallocatechin gallat; flavon yapılı fenolik bileşikler olarak morusin, moracin M2, cyclomorusin, apigenin, flavonon olarak naringenin; antosiyaninler olarak cyanidin 3-O-glucoside, cyanidin 3-O-rutinoside, pelargonidin 3-O-glucoside, pelargonidin 3-O-rutinoside ve antisiyaninlerin aglikon formları (antosyanidinler) olarak cyanidin, pelargonidin fenolikleri; stilbenler olarak resveratrol; resorsinol-tipi fenolik bileşikler olarak oxyresveratrol, mulberroside A ( (Oxyresveratrol-4-O-b-D- glucopyranosyl-3 9 -O-b-D-glucopyranoside or 2, 4, 3 9 , 5 9 -tetrahydroxys- tilbene), kuwanon C5, kuwanon C6, [39], steroidal saponinler olarak β sitosterol-3-O-β-Dglucoside, triterpenik asidler olarak ise ursolic acid, oleanolic acid içeriği söz konusudur (Tokuşoğlu,2017,2016).
Karadut (Morus nigra) ekstraktından elde edilen flavonoid fraksiyonlarının in vivo’da kanser hücre hatlarının antiproliferasyonu ve antikanser etkileri üzerine gerçekleştirilen çalışmalar sınırlıdır. Morus alba tipi beyaz dutlarda major fenolik maddesi morusinin prostat kanser hücrelerindeki STAT3 sinyallerini inactive etiği ve hücre ölümlerini tetiklediği belirtilmektedir. Yine beyaz renkli olan Morus alba tipi dutların biyoaktif profilinin hepatocarcinoma hücre hatları (HepG2) üzerindeki antiproliferatif etkisi saptanmış olup karaciğer kanseri üzerinde etkin olabileceği rapor edilmiştir ve karadut (Morus nigra) tipinde fenolik maddelerin ve özellikle morusin ve apigenin fenoliklerin antikarsinojen etkisi konulu veri bulunmamaktadır ve özel çalışmamız kapsamındadır (Tokuşoğlu,2017,2016).
Tüm dut tiplerinde mevcut olan apigenin flavon fenoliğin, insane mesane kanseri T-24 hücrelerini bloke ettiği ve apoptosisi (hücre ölümünü) tetiklediğinin saptanmış olduğu çalışmalar bu konudaki literatürleri teşkil etmektedir (Tokuşoğlu,2017,2016).
Yaş karadut (Morus nigra), kontrollü şartlarda kurutulmuş karadut ve tarafımızdan üretilen karadut efervesan tabletinde morusin ve apigenin fenolik antioksidanların belirlenmesi çalışmamız literature veri teşkil etmektedir. Patent hakları fikri/sınai mülki koruma altına alınmıştır (Tokuşoğlu,2017).
KAYNAK
Tokuşoğlu Ö. 2017. Karadut Tableti. Biyoaktif Etken Fenolik Maddeli Ürünlerin Efervesan Gıda Tabletlerinin Geliştirilmesi Firma Raporu. Dokuz Eylül Üniv Teknoloji Geliştirme Bölgesi Depark Teknopark Spil Innova Ltd.Şti., Balçova, İzmir.
Tokuşoğlu Ö. 2016. Black Mulberry (Morus nigra) Phenolics and Anticarcinogenity: Anti-proliferation of Black Mulberry Powder on Selected CA Lines. INVITED KEYNOT PRESENTATION. 15th International Conference on Food Processing & Technology (FOODTECHNOLOGY 2016). October 27-29, 2016 Rome, ITALY.