Bu derleme makalesi kapsamında, yüzyıllardır yetişmekte ve tüketilmekte olan ancak sadece tüketildiği bölgelerce bilinen yenilikçi meyve hünnapın kimyasal profili, antioksidatif rolü, genel sağlık etkileri, antikarsinojen yönü ve endüstriyel kullanım çalışmaları kapsamlı olarak ele alınmaya çalışılmıştır.
Hünnap (Ziziphus zizyphus), çehrigiller (Rhamnaceae) ailesinden bahar aylarında hoş kokulu sarı renkli çiçekler açan dikenli bir ağaç türü olup yenilebilen meyveleri hoş aromalı, portakalımsı-bordo kahve renkli ve antioksidan etkilidir. Hünnap ağacı, birçok iklime uyum sağlamakla birlikte, kaliteli ve randımanlı meyve vermesi için sıcak yazlara gereksinim gösterir.
Hünnapın çeşitli varyetelerinin Kuzey Afrika, Suriye, Hindistan ve Çin bölgelerinde yayıldığı yaygınlık gösterdiği rapor edilmektedir ancak Türkiye, hünnap meyvesinin anavatanıdır. Batı Anadolu’da, Marmara ve Kuzey Anadolu’da yetişir; özellikle Manisa Demirci bölgesinde yoğun olarak yetişen hünnap, Denizli’nin Çivril ilçesine bağlı Gümüşsu kasabasında ve Karadeniz’de Çoruh Vadisi havzasında da önemli ölçüde bulunmaktadır.
Tüketim Kalitesi
Hünnabın pulp kısmı tatlı lezzetli dış kabuk bölümü derimsi ve ince olup iğde meyvesine benzeyen dokuludur. Son derece önemli besin bileşenlerini içermektedir. Yenilenebilen kısmı elmamsı – likörümsü tat oluşturmakta olup hafif buruk lezzetlidir. Şeker, tanin ve müsilajlı (eksopolisakkarid) maddeler içermektedir.
Genel Sağlık Yararları
Geleneksel tıpta da kullanılmakta olan,bağırsak problemleri üzerinde olumlu etkili olmaya yardımcı olan, ishal kesici, kabızlığı azaltıcı etkili hünnap, ayrıca kalp dostu maddeleri içermekte, güçlü antimikrobiyal etki bileşenleri dolayısıyla da idrar yolu enfeksiyonlarına etkili meyvedir, antidiyabetik (şeker hastalığı üzerinde olumlu etkili) ve antiinflamatuar etkileri (yangıyı azaltıcı), enfeksiyonları inhibe edici etkileri de rapor edilmiştir.
Kimyasal Bileşimi ve Antioksidan Profili
Hünnap meyvesi, karotenoid ve flavonoid biyoaktiflerce zengindir; A vitaminince (retinol) ve C Vitaminince (askorbik asit) zengin olduğu zengin olduğu ve ayrıca postasyumun güçlü kaynağı olduğu belirlenmiştir Antioksidan içeriğinden dolayı antioksidan aktivitesi yüksek olan hünnapta yer alan biyoaktif fenolik-C-glikozid bileşikler, flavonoidler, antosiyaninler, triterpen asidler, doymamış yağ asidleri olarak geniş spektrumdadır.
Hünnapta fenolik asitler olarak; gallik asit, klorogenik asit, kafeik asit, para hidroksi benzoik asit, para kumarik asit, ferulik asit, flavonoid flavanoller olarak epikateşin, epikateşin gallat, ve flavonoid flavonoller olarak vanillin, rutin, morin, quercetin, myricetin, kaempferol ve flavonoid flavonlar olarak diosmin, krisin antioksidan maddeleri saptanmıştır ve hünnabın, son derece güçlü antioksidan profile ve antioksidan aktiviteye sahip olduğu belirlenmiştir.
Zizyphus jujube tipi farklı varyeteli hünnaplarda ise etken biyoaktif fenolik fitokimyasallar bazında; flavonoller olarak rutin, quercetin, kaempferol, quercitrin; fenolik asidler olarak gallic, b-coumaric, caffeic, chlorogenic, ferulic, protocatechuic asidler; flavonol glikozid olarak kaempferol 3-rutinoside; flavanol olarak (+)-catechin, epicatechin; flavon yapılı fenolik bileşikler olarak phlorizin, spinosin flavon glikozid yapılı fenolikler olan vicenin II (apigenin-6,8-di-C-glucoside), benzoic acid allopyranoside yapılar olarak pseudolaroside B içeriği söz konusudur.
Seçimlenmiş Kanser Hücre Tipleri Üzerinde Olumlu Etkileri
Hünnap (Ziziphus zizyphus) ekstraktından elde edilen flavonoid fraksiyonlarının in vivo’da kanser hücre hatlarının antiproliferasyonu ve antikanser etkileri üzerine gerçekleştirilen çalışmalar rapor edilmiştir. Zizyphus jujube tipi hünnapların sulu ekstraktının ise meme kanseri üzerinde antitümor aktivite etkisi, Zizyphus jujubenin fenolik profilinin servikal ve meme kanseri hücreleri üzerinde Anti-proliferatif ve apoptotik etkileri Ziziphus Jujube tüketiminin kolit ilişkili kolorektal kanserli farelerde olumlu etkileri, rapor edilmiştir. Zizyphus jujube’nin yeşil çay ekstraklarıyla kombinasyonunun ise karaciğer kanseri hücreleri (HepG2) üzerinde sitotoksik aktivite etkisi oluşturduğu belirtilmektedir.
Endüstrideki Kullanımı
Hünnap (Z.jujuba-Demirci), Tokuşoğlu ve ark. tarafından 2014 yılında hünnaplı fonksiyonel çikolata üretiminde kullanılmış olup hünnaplı çikolatanın raf ömrünün normal ikramlık çikolataya göre daha uzun olduğu, antioksidan aktivitesinin yüksek olduğu tespit edilmişti. 2016 yılında ise yine Tokuşoğlu ve ark. tarafından kızartmalık yağ kalite optimizasyonunda antioksidan katkı olarak kullanılmış ve önemli düzeyde oksidasyonu ve polar madde oluşumunu önlediği, kızartmalık yağları daha sağlıklı hale getirdiği bulgulanmıştır. Hünnap (Z.jujuba-Demirci)nin gallik klorogenik, kafeik, para hidroksi benzoik, para kumarik, ferulik asitler, flavonoid flavanoller olarak; epikateşin, epikateşin gallat, kuersetin, mirisetin, kaempferol, flavonoid flavonlar olarak da diosmin, krisin saptanmış olup ilgili varyetenin tescil ve patent çalışmaları yürütülmektedir.