2015 yılında Küba ve Amerika arasındaki ilişkilerde bir dönüm noktası yaşanması ve 2016 yılı başında İran’a uygulanan ekonomik yaptırımların kalkmaya başlamasıyla her iki ülkede de yatırım, ticaret ve tüketim alanlarında hızlı bir büyüme gerçekleşmesi bekleniyor.
İnternet bloğunda yer alan değerlendirmesinde bu iki pazarın sunduğu fırsatlara değinen Euromonitor pazar araştırma şirketi analistlerinden Lan Ha, bu iki potansiyel pazarda yer almanın peşinde olan işletmelerin önünde zorlu bir yol olduğuna da dikkat çekiyor. Devletlerin ülke ekonomilerine fazlasıyla müdahalede bulunması, yolsuzluklar ve oldukça yüksek vergi oranları yatırım amaçlayan şirketlerin önünde engel oluşturuyor olsa da her iki ülkede de iyi eğitimli iş gücünün varlığı ise şirketler açısından bir avantaj sunuyor.
Küba ve İran’da tüketici piyasası: 2010-2015
11.4 milyonluk nüfusu ve tüketimde artan talep ile Küba, işletmeler için umut vadeden bir pazar konumunda. Tabi Kübalıların 1960 yılında uygulanmaya başlayan Amerika ambargosu nedeniyle elli yıldan uzun süredir küresel ürünlere erişiminin oldukça kısıtlı olmuş olması da işletmeler yönünden ayrı bir avantaj. Ancak alt yapı eksikliği ve zorlu iş çevresi Küba’da yatırım açısından başlıca problemler arasında yer alıyor.
İran, toplam nüfusu (79.1 milyon) bakımından Orta Doğu’nun en büyük ikinci tüketici pazarı konumunda. 2016 yılı başında Batı ülkeleri tarafından uygulanan ekonomik ambargoların çoğunlukla kalkmasının ardından İran’ın gelecek yıllarda ekonomik açıdan çok hızlı bir büyüme sergilemesi bekleniyor. Ülkede uluslararası yatırım ve finansa tekrar erişim sağlanabilmesinin, endüstrinin kalkınmasını ve istihdamın artmasını sağlayacağı öngörülüyor. Ancak İran’da ticaret ortamının geliştirilmesi yönünde hükümetin aldığı önlemler oldukça yavaş bir şekilde ilerliyor.
İş dünyası
Küba ve İran’daki iş dünyası dünyadaki en zorlu iş çevreleri arasında yer alıyor.
Hala oldukça baskı altında olan Küba’nın ekonomik sistemi, Amerika merkezli araştırma kuruluşu Heritage Foundation tarafından hazırlanan 2016 yılı Ekonomik Özgürlük Endeksinde 178 ülke arasında 177. sırada yer alıyor. Ülke ekonomisinde devletin sahip olduğu şirketlerin büyük bir ağırlığı bulunuyor ve ülkedeki yetersiz mevzuat ortamı, pazarda verimsizliğe ve pazarın şeffaf olmamasına neden oluyor. Devletin çalışanlar ve finanasal piyasalar üzerinde sıkı kontrolleri de devam ediyor.
Ekonomik Özgürlük Endeksinde 2016 yılında İran 178 ülke arasında 171. oldu. Ayrıca İran Dünya Bankasının, İş Yapma Kolaylığı sıralamasında da 2016 yılında 189 ülke arasında 118. sırada yer aldı. Devletin yabancı yatırımlar ve kredi tahsisi gibi pek çok alanda müdahalesi hissediliyor. Bu nedenle ülkede özel sektör önemsizleştirilmiş ve ötekileştirilmiş durumda.
Sektörde devlet idaresinin ağırlığı ve hükümetin eylemlerinden dolayı sorumlu tutulamaması nedeniyle hem Küba’da hem de İran’da yolsuzluk oldukça yaygın bir sorun. Yolsuzlukla mücadele konusunda dünyanın önde gelen sivil toplum kuruluşlarından Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International) tarafından hazırlanan Yolsuzluk Algı Endeksinde 168 ülke arasında Küba 56. ve İran 130. sırada yer alıyor.
2016 yılı itibari ile kurumlar gelir vergisi oranı Küba’da %30, İran’da %25 seviyelerinde. Bu oranlar Latin Amerika ve Orta Doğu bölgelerinde yer alan pek çok ülkenin vergi oranından daha yüksek. Örneğin Şili’de kurumlar gelir vergisi oranı %24 ve Ürdün’de %20 seviyelerinde.
Diğer yandan hem Küba hem de İran oldukça iyi eğitimli bir iş gücüne sahip. 2015 yılında 15 yaş üstü yetişkinlerde okuryazarlık oranı Küba’da %99,8, İran’da %86,8 seviyesindeydi. Küba’da okuryazarlık oranı Latin Amerika ortalamasının (%93,5) üzerinde ve aynı şekilde İran’da okuryazarlık oranı da Orta Doğu ve Afrika ortalamasının %70.2 oldukça üzerinde.
Ancak eğitimli iş gücüne karşın Küba ve İran’ın hala diğer ülkelerle işgücü maliyeti konusunda rekabet edebilir durumda olması gerekiyor. 2015 yılında Küba’da üretim alanında saat başı ücret 3.0 dolar seviyesindeyken Brezilya’da 2.5 dolar seviyesindeydi. Aynı şekilde İran’da 2015 yılında aylık asgari ücret 210 dolarken, Mısır’da asgari ücret 157 dolar, Cezayir’de de 179 dolar seviyesindeydi.
Tahminler
Yatırımcılar ve işletmeler açısından Küba’nın potansiyeli, ağırlıklı olarak Amerika’nın Küba’ya uyguladığı ticaret ambargolarını tamamıyla kaldırma kararına ve Küba’nın serbest piyasa ekonomisi yönünde uygulayacağı reformlara bağlı durumda. Daha önce Küba’da yabancı yatırımcılar sadece devlet ile ortak girişimlerde yer alabiliyorken, 2014 yılından beri Küba tamamıyla yabancılara ait işletmelerin yabancı yatırım ile kurulmasına izin veriyor. 2015 yılında %4 oranında büyüyen Küba ekonomisinin 2016 yılında da %3,9’luk bir büyüme oranı sergilemesi bekleniyor.
İran’da iş dünyasının geliştirilebilmesi için özelleştirme ve bürokrasinin azaltılması kritik öneme sahip olmaya devam edecek. Ekonomik ambargoların kaldırılmasının ardından 2015 yılında %2 oranında büyüyen İran ekonomisinin 2016 yılında büyüme oranını iki katına çıkararak %4 oranında bir büyüme sergileyeceği öngörülüyor. İran’da pazarın oldukça büyük oluşu ve genç nüfusun yoğunluğu (2015 yılında 30 yaşından küçüklerin oranı %51,1) tüketim malları pazarında yer alan şirketler için muazzam bir büyüme potansiyeli sunuyor.