Tarım ve Orman Bakanlığı gıda etiketlerinden “trans yağ” ibaresini kaldırmaya hazırlanıyor. Konuya ilişkin açıklama yayınlayan Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı; “burada dikkat edilmesi gereken husus, etiketlerden trans yağ miktarının çıkartılmış olması değildir, “endüstriyel trans yağların” etiketlerden çıkartılmış olmasıdır.” dedi.
Tarım ve Orman Bakanlığı, gıda ürünlerinin etiketinde ‘trans yağ’ ibaresini kaldırmak için yönetmelik taslağı hazırladı.
Taslak bu haliyle kabul edilirse gıda ürünlerinde ‘trans yağ’ olsa da olmasa da etikete yazılamayacak ve tüketici trans yağ olup olmadığını bilemeyecek. Bazı ürünlerin etiketinde yer alan ‘ürünlerimizde trans yağ yoktur’ ibaresi de böylece yasaklanmış olacak.
Konuya ilişkin bugün bir açıklama yayınlayan Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, 100 gr yağda 2 gr’dan az endüstriyel trans yağ kısıtlamasının 1 Ocak 2021 tarihinde başlayacağını hatırlatarak; “Bugün, yeni düzenlemeye geçilmesine sadece 17 gün kala, “Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” taslağı konuşulmaya başlandı. Taslağa göre gıda etiketlerinde artık trans yağ miktarı yer almayacak.
Lakin burada dikkat edilmesi gereken husus, etiketlerden trans yağ miktarının çıkartılmış olması değildir, “endüstriyel trans yağların” etiketlerden çıkartılmış olmasıdır.” dedi.
Görüşe açılan taslakta ayrıca, paketli gıdalarda “trans yağ yoktur” ibaresinin yasaklanmasının da dikkat çekici olduğunu söyleyen Prof. Dr. Dağlı, açıklamasında şunları kaydetti:
“Trans yağlar için iki ana kaynak bulunuyor; doğal kaynaklar (inek ve koyun gibi geviş getiren hayvanların süt ürünleri ve etlerinde) ve endüstriyel olarak üretilen kaynaklar (kısmen hidrojene yağlar). Yeni trans yağ düzenlememiz endüstriyel olarak üretilen trans yağların kısıtlanması ile ilgili bir düzenleme.
Endüstriyel olarak üretilen trans yağlar, margarin gibi sertleştirilmiş bitkisel yağlarda bulunuyor ve genellikle atıştırmalık yiyeceklerde, fırınlanmış yiyeceklerde ve kızartılmış yiyeceklerde karşımıza çıkıyor. Özellikle pastacı kremaları, milföy hamurları, poğaça ve baklava gibi ürünlerde endüstriyel trans yağ kullanılıyor. Üreticiler genellikle trans yağları diğer yağlardan daha uzun bir raf ömrüne sahip oldukları ve ucuz oldukları için kullanıyorlar. Ancak gıdanın tadı veya maliyetini etkilemeyecek daha sağlıklı alternatifler kullanılabilir.
Endüstriyel trans yağların sağlık üzerine bilimsel kanıta dayalı kötü etkilerinin ışığında, Dünya Sağlık Örgütü, 2023 yılına kadar gıda tedarik zincirinden endüstriyel trans yağların kaldırılması kararını almıştı. Bu hedefe ulaşılabilirse, bulaşıcı olmayan hastalıkların önemli bir kısmında ve bunlara bağlı ölümlerde azalma sağlanabilecek.
Hemen hemen tüm ülkeler endüstriyel trans yağın insanı öldüren, sağlıklı beslenme açısından gereksiz, toksik bir kimyasal madde olduğunun farkına vararak gıda kodekslerinde yeni düzenlemeler gerçekleştirdiler, gerçekleştiriyorlar. Aslında bu farkındalık trans yağların hayatımıza girdiği 20. yüzyıldan beri mevcut. Sağlıklı alternatiflerle değiştirilmesi son derece kolay olan endüstriyel trans yağların tüm gıda tedarik zincirinden kaldırılmasındaki yani yasaklanmasındaki gecikme ise tamamen endüstrinin kollandığına işaret ediyor.
Danimarka gibi bazı AB ülkeleri ile Kanada ve Amerika gibi ülkelerde endüstriyel trans yağlar 2023 yılı beklenmeden tümden yasaklandı. Türkiye ise Avrupa Birliği’nden sonra endüstriyel trans yağların nihai tüketiciye doğrudan satılan gıdalarda kısıtlanması düzenlemesini hükme bağladı. 100 gr yağda 2 gr’dan az endüstriyel trans yağ kısıtlaması 1 Ocak 2021 tarihinde başlıyor. Bu kısıtlamadan gıda sektörüne hammadde tedarik eden dev gıda endüstrileri muaf tutuldu. Kısmi de olsa kısıtlama getirilmiş olması elbette olumlu bir adım ancak, uygulamada sıkıntılar olduğu kesin.
Endüstriyel trans yağlara kısıtlama getiren; 7 Mayıs 2020 tarihli ve 31120 sayılı Resmi Gazete’de, Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan Türk Gıda Kodeksi Gıdalara Vitaminler, Mineraller ve Belirli Diğer Öğelerin Eklenmesi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayınlanması öncesinde Sağlığa Evet Derneği olarak uygulamada sıkıntı olacağı ve düzenlemenin kadük kalacağı uyarımızı yapmıştık.
Bugün, yeni düzenlemeye geçilmesine sadece 17 gün kala, “Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” taslağı konuşulmaya başlandı. Taslağa göre gıda etiketlerinde artık trans yağ miktarı yer almayacak.
Oysaki endüstriyel trans yağların hangi miktarlarda üründe bulunduğuna dair bilgilendirme yapılması, aynı üründen birden fazla tüketilmesi veya kısıtlı trans yağ içeren farklı ürünlerin aynı zamanda tüketilmesi nedeniyle alınacak toplam trans yağ miktarını önerilen günlük limit üzerine çıkaracağından, tüketicinin etiketlerde endüstriyel trans yağ miktarını da görmesi açısından önemlidir. Aksi halde getirilecek kısıtlama etkinliğini yitirecektir demiştik.
Lakin burada dikkat edilmesi gereken husus, etiketlerden trans yağ miktarının çıkartılmış olması değildir, “endüstriyel trans yağların” etiketlerden çıkartılmış olmasıdır.
Bunu açmak gerekirse;
Dünya’nın hiçbir yerinde, hayvansal kaynaklı yağda doğal olarak bulunan trans yağ dışındaki trans yağların ürünlerde kullanılan miktarının denetlenmesi ve hayvansal kaynaklı trans yağ ile hayvansal kaynaklı yağda doğal olarak bulunan trans yağ dışındaki trans yağların birlikte kullanıldığı ürünlerde bunların birbirinden ayrıştırılarak uygunluğunun denetlenmesi için kullanılacak standart bir analiz metodu mevcut değildir. Dünya Sağlık Örgütü bunun farkındadır ve standart bir analiz metodu geliştirilebilmesi için çalışmaları mevcuttur. Denetlenmesi mümkün olmayan bir yasal düzenleme çağrısı yapmış olmak garip kaçmıştır.
Kısıtlı maddenin ölçümünü yapamadığınız bir düzenlemede uygulamanın nasıl denetleneceği hususu eksiktir. Bu nedenle denetim için ya mevcut bir metoda referans verilmesi veya yeni bir analiz metodu açıklanması zorunludur -ki bu bilimsel olarak mümkün değildir- ya da endüstriyel trans yağ imalatının yasaklanması zorunludur. Neden şimdi değil de 2023’te yasaklanacak sorusunun cevabında neo-liberal politikaların varlığını yeniden keşfetmek zor değildir. Bu durum sadece Türkiye’de değil tüm Dünya’da mevzu edilmektedir.
Görüşe açılan taslakta ayrıca, paketli gıdalarda “trans yağ yoktur” ibaresinin yasaklanması dikkat çekicidir.
Gıda endüstrisi yeni düzenleme haliyle yasalaşırsa, trans yağ kullanmayanlar için haksız rekabet oluşturacak görüşünü dile getirmektedir. Bu, endüstrinin kendi arasında bir rekabet tartışmasıdır. “Trans yağ yoktur” ibaresi kullanarak endüstrinin diğerleri ile rekabet etme stratejisi sınıfta kalmıştır. Sağlığa Evet Derneği bu tartışmaya taraf olamaz. İnsan sağlığı odaklı politika gereği endüstriyel trans yağların yasaklanması tek çözümdür.”