Gıdaların etiketleri, tanıtımları ve reklamları yoluyla tüketicilerin bilgilendirilmesi ve beslenme ve sağlık beyanları konusundaki mevzuatın Avrupa Birliği mevzuatına uyumlu hale getirilmesi amacıyla Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülen çalışmalar artık sona ermek üzere. Şimdiye kadar Etiketleme Yönetmeliği kapsamında değerlendirilen beslenme ve sağlık beyanları artık Avrupa’da olduğu gibi kendi özel mevzuatı çerçevesinde değerlendirilecek.
Gıda etiketlerinde, tanıtımında veya reklamlarında beslenme ve sağlık beyanlarının kullanılabilmesi ile ilgili kuralları koyan yönetmelik, ürünlerinin tüketiciler açısından özel yararlarını ürün etiketleri veya reklamlar yoluyla ortaya çıkarmak isteyen üreticilere yol gösteren ve tüketiciyi en üst düzeyde korumayı amaçlayan çerçeve bir mevzuat olarak hazırlandı.
Bir gıdanın içerdiği enerji, besin öğeleri veya diğer öğeleri nedeniyle beslenme yönünden yararlı özelliklere sahip olduğunu belirten, ileri süren veya ima eden herhangi bir mesaj ‘beslenme beyanı’ olarak; herhangi bir gıda grubunun, gıdanın veya gıdanın bileşiminde bulunan öğelerin sağlıkla ilişkisini belirten, ileri süren veya ima eden beyanlar ise ‘sağlık beyanı’ olarak bu yönetmeliğin kurallarına uygun olmak koşuluyla yapılabilecek.
Yönetmeliğin eklerinde yer alan beslenme ve sağlık beyanları listesi hazırlanırken Avrupa Birliği tarafından halen kullanılan beyan listeleri esas alındı. Bildiğimiz üzere yeni bir sağlık beyanı veya hastalık azaltıcı beyan yapabilmek için EFSA tarafından beyanların bilimsel olarak doğrulaması yapılmakta, ardından Komisyon prosedürleri ile bu beyanın kullanılabileceği kararı alındıktan sonra AB listesine eklenmektedir.
Bakanlık tarafından yayıma hazırlanan yönetmelikte de sağlık beyanlarına ilişkin izin başvurusu süreci yer almaktadır.
Bu yönetmeliğin yayımlanması ile birlikte; 14 enerji ve besin öğesi için beslenme beyanı, 175 besin öğesi, madde, gıda veya gıda kategorisi için sağlık beyanı, 13 besin öğesi, madde, gıda veya gıda kategorisi için hastalık riskinin azaltılmasına ilişkin sağlık beyanı, 11 besin öğesi, madde, gıda veya gıda kategorisi için çocukların gelişimi ve sağlığına ilişkin sağlık beyanı bu listelerde yer alan beyan koşulları yerine getirilmek üzere yapılabilecek. Ayrıca 5 besin öğesi, madde, gıda veya gıda kategorisi için koruma altına alınmış tescilli verilere dayandırılan sağlık beyanları listesi de yönetmelik eklerinde yer alıyor.
Yönetmelikte yer alan geçiş süresince kullanımına izin verilen beslenme ve sağlık beyanları listesi ile bir geçiş süresi ile kullanımları sınırlandırılacak beyanlar veriliyor. Örneğin AB’de sağlık beyanı olarak kullanımı onaylanmayan probiyotik mikroorganizma ve prebiyotik bileşenler ile ilgili halen ülkemizde kullanılan beyanlar da bu listede yer alıyor.
Ülkemiz açısından büyük sorun olan gıda hakkında bilgilendirme kirliliği konusunda önlem almak üzere, bireysel doktorların veya sağlık profesyonellerinin tavsiyelerine atıfta bulunan beyanların yapılamayacağı ve tıp, beslenme veya diyetetik ile ilgili meslek örgütleri ile sağlıkla ilgili yardım kuruluşlarının sağlık beyanları ile ilgili tavsiye veya önerilerine ilişkin başvuruların Bakanlıkça değerlendirileceği maddeleri yönetmeliğe eklenmiş.
AB’de henüz ortak bir besin profili belirlenmemiş olmasına rağmen bu yönetmelik ile gıdanın etiketi, tanıtımı veya reklâmında sağlık beyanı yapılabilmesi için gıdanın besin öğesi profili açısından bazı koşullar belirlenerek, besin profili açısından sağlıklı beslenme için ideal olmayan bir ürünün sağlık beyanı ile tüketiciye çok sağlıklı bir ürün gibi sunulmasının önüne geçilmesi amaçlanmış.
Karşılaştırmalı beslenme beyanlarının önünü açan yönetmelik, bu tip beyanların hangi koşullarda ve hangi gıdalar arasında yapılabileceğini açıklıyor.
Sonuç olarak bu yönetmelik, beslenme ve sağlık beyanlarının kullanım koşullarını AB ile uyumlu hale getirerek, ticari açıdan ve rekabet edebilirlik açısından üreticilerin önünü açacak, inovasyonu teşvik edecektir.
Ancak işin en önemli tarafı, gıda ürün etiketlerinde beslenme ve sağlık bilgilerinin yer almasının, sağlığımızı olumlu etkileyecek gıdalar arasında ayrım yapma ve daha dengeli beslenme seçimi yapmak konusunda tüketicilere yön verecek olmasıdır.
Burada aklımıza şöyle bir soru gelebilir; etiketlerinde beslenme ve sağlık beyanı yer alan gıdalar tüketiciler için gerçekten yararlı mı veya bu tip ürünler tüketicileri sağlıksız seçimler yapma yolunda yanlış mı yönlendirecek? Ancak şu bir gerçek ki bu düzenleme, bilim adamları veya resmi kurumlar tarafından yapılan bilimsel temeli olmayan sağlıklı beslenme tavsiyelerinin yerine, bilimsel temeli olan ve sağlıklı seçim yapma yolunu açan beyanların resmi kontrol altında yapılmasını sağlayacağı için tüketicilerimiz açısından yararlı olacağını düşünmekteyim. Bu mevzuatın oluşturulma amacının temelinde ürün etiketlerinde, tanıtım ve reklamlarında bilimsel kanıtlara dayalı olarak sağlık yararları ile ilgili beyanların yapılmasını sağlamak yatmaktadır. Uygulamaya geçildiğinde yönetmeliğin sorumlu kuruluşu olan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın sıkı takibinin çok önemli olduğunu da eklemeliyim.